اینترنت ماهواره ای استارلینک هم در ایران کاری از پیش نمی‌برد

موضوع فیلترینگ سایت‌های خارجی در روزهای اخیر، به شایعه حضور اینترنت ماهواره ای استارلینک در ایران بیشتر دامن زده است. اما به نظر می‌رسد اینترنت ماهواره ای استارلینک نیز مشکل اینترنت کشورمان را حل نخواهد کرد.

ایلان ماسک، مدیرعامل و مالک شرکت هوافضای اسپیس‌ایکس، بار دیگر با توئیت خود اعلام کرد که علایق تجاری او می‌تواند یک بحران دیگر را نیز حل کند؛ این بار، مدیرعامل اسپیس‌ایکس می‌گوید اینترنت ماهواره‌ ای استارلینک می‌تواند محدودیت های اینترنت و فیلترینگ ایران را کاهش دهد.

البته بحث ورود اینترنت ماهواره ای استارلینک به ایران و دسترسی کاربران به خدمات آن زمانی داغ شد که زمزمه‌هایی مربوط به تصویب طرح صیانت در ایران به گوش رسید. بحث اولیه دسترسی مردم ایران به استارلینک به جایی نرسید، اما اکنون وضعیت اینترنت و اعمال محدودیت‌ها و قطعی‌های مکرر یک بار دیگر امید دسترسی به اینترنت ماهواره‌ ای استارلینک را در دل کاربران ایرانی زنده کرده است.

حال سوال بسیاری از کاربران اینجاست که اینترنت ماهواره‌ ای استارلینک در ایران فعال خواهد شد؟ اصلاً استفاده از این شبکه در ایران مقدور خواهد بود؟ آیا برای استفاده از این شبکه باید منتظر واردات تجهیزات و صدور مجوزهای خاص باشیم یا بدون آن‌ها هم دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای ممکن است؟ در ادامه به بررسی پاسخ این سوالات و رفع ابهامات در مورد اینترنت ماهواره ای استارلینک خواهیم پرداخت.

موانع استفاده عمومی از اینترنت ماهواره ای استارلینک در ایران

در سراسر جهان، مخالفان وضعیت عدم دسترسی مردم ایران به اینترنت از این توئیت ماسک مبنی بر ارسال اینترنت ماهواره ای استارلینک حمایت کرده و ایلان ماسک را تشویق به انجام این کار کردند، اما کارشناسان می‌گویند قوانین موجود در اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) مانعی بر سر راه این طرح است.

آخرین اقدام ماسک زمانی صورت گرفت که کاربران ایرانی به اختلال در دسترسی به اینترنت ایران در مقیاس وسیع شروع به اعتراض کردند. در 23 سپتامبر، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد که ایالات متحده محدودیت‌ها و تحریم‌های انتقال فناوری به ایران را کاهش می‌دهد تا به مقابله با فیلترینگ دولت ایران کمک کند.

ایلان ماسک پس از رفع تحریم‌های انتقال ماهواره به ایران، در توئیتی دستور انتقال اینترنت ماهواره ای استارلینک به ایران را صادر کرد. به طور پیش‌بینی‌شده، توییت دراماتیک ماسک باعث ایجاد شور و شوق و امید در دل کاربران ایرانی شد که این روزها به‌خاطر قطعی‌های جدی اینترنت تحت فشار هستند.

تنها تصور اینکه استارلینک یک اینترنت بدون محدودیت را در دسترس میلیون‌ها کاربر ایرانی در یک دوره آشفتگی سیاسی قرار خواهد داد، سبب شد افکار عمومی به سمت این حرکت صلح طلبانه ایلان ماسک متمرکز شوند. شروین پیشه‌وری، از سرمایه‌داران قدیمی ماسک نیز این اقدام او را تحسین کرده و او را شایسته دریافت جایزه صلح نوبل دانست.

با این حال، در ایران ابهامات زیادی در مورد اقدام این میلیاردر آمریکایی که از طریق اینترنت ماهواره ای استارلینک می‌خواهد آزادی را برای کاربران فراهم کند، وجود دارد. محدودیت‌های فنی و قانونی ایران سد بزرگی در مقابل اقدام ماسک به‌وجود آورده و اجازه نمی‌دهد که در حال حاضر شرایط لازم برای فعالیت استارلینک و ارائه خدماتش مهیا شود.

استفاده از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک نیازمند تجهیزات و البته کسب مجوزهای لازم از اتحادیه جهانی مخابرات است. هرکسی که بخواهد از خدمات اینترنت ماهواره ای استارلینک که توسط شرکت موشکی ماسک یعنی اسپیس‌ایکس اداره می‌شود استفاده کند، برای ارسال و دریافت داده‌های اینترنتی به یک دیش ماهواره‌ای مخصوص نیاز خواهد داشت.

به عقیده کارشناسان، به دلیل مشکلات و محدودیت‌های ورود این دیش‌ها به ایران، بعید به‌نظر می‌رسد که این راه حل عملی باشد. اگرچه ممکن است سخت‌افزار استارلینک به ایران قاچاق شود، اما دریافت تعداد قابل توجهی از دیش‌های ماهواره‌ای به ایران یک اقدام جدی خواهد بود، به‌ویژه اکنون که دولت ایران از این طرح در توییتر مطلع شده است.

تاد هامفریس، استاد مهندسی در دانشگاه تگزاس در آستین که تحقیقاتش بر ارتباطات ماهواره‌ای متمرکز است، گفت: «به دلیل مشکل قاچاق در پایانه‌های زمینی، فکر نمی‌کنم این راه‌حل عملی باشد.»

نحوه استفاده از اینترنت ماهواره ای استارلینک در ایران و هزینه‌های مربوط به آن

برای استفاده از اینترنت ماهواره‌ ای استارلینک، کاربران به تجهیزات خاصی نیاز خواهند داشت؛ ترمینال یا دیش به عنوان گیرنده، سرویس ماهانه، مجوز از سوی اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) از جمله این تجهیزات هستند.

تجهیزات لازم برای استفاده از این شبکه گسترده اینترنت را می‌توان روی سقف، حیاط یا حتی فضای خارجی نزدیک به مجتمع مسکونی خود نصب کرد.

اولین مورد از این تجهیزات یعنی ترمینال، در واقع یک دیش است و یک جعبه دریافت ‌کننده اینترنت که با سیم به دیش وصل می‌شود و نقش مودم را اجرا خواهد کرد. ترمینال به صورت یک کیت و با قیمت ۵۹۹ دلار (حدود 15 میلیون تومان) توسط اسپیس ایکس فروخته می‌شود. تهیه این دیش‌های گران‌قیمت اولین گام برای استفاده از استارلینک است تا کاربران به این کیت‌ها دسترسی داشته باشند.

یک سرویس ماهانه نیز باید برای کیت تهیه شود. کاربران برای این سرویس ماهانه باید مبلغی بیش از ۱۰۰ دلار (حدود 3 میلیون تومان) پرداخت کنند. بنابراین حتی اگر ایلان ماسک موفق شود به‌زودی استارلینک را برای ایران فعال کند، دسترسی به آن با توجه به هزینه‌هایی که به همراه دارد برای همه کاربران ممکن نخواهد بود.

مشکل در تامین تجهیزات تخصصی استارلینک به این معنی است که دسترسی به ماهواره های ماسک راه حلی برای تعداد معدودی از کاربران ایرانی است، نه مقابله با محدودیت و فیلترینگ در مقیاس یک جمعیت 80 میلیونی.

شرایط فعال‌سازی استارلینک در ایران با اوکراین یکسان نیست!

البته ایده استقرار دیش‌های ماهواره‌ای موضوع بی‌سابقه‌ای نیست. در اوکراین نیز پس از حمله روسیه دسترسی به اینترنت برای کاربران این کشور مختل شد. در آن وضعیت، استقرار دیش‌های ماهواره‌ای ماسک باعث تحسین مطبوعات بین‌المللی شد و مجموعه‌ای از قراردادهای دولتی سودآور را برای ایلان ماسک به ارمغان آورد.

با این حال، در اوکراین، استارلینک مورد استقبال یک دولت طرفدار آمریکا قرار گرفت که از کمک‌های تکنولوژیک غرب ناامید بود. سازمان‌های دولتی ایالات متحده توانستند سخت افزار مورد نیاز برای اتصال به اینترنت ماهواره ای استارلینک را با همکاری کامل دولت اوکراین ارسال کنند. اما موضوع در مورد ایران کاملاً متفاوت است. در کشور ما، دولت هیچگاه از واردات فناوری که صراحتاً قصد تضعیف قدرت نظام را دارند حمایت نخواهد کرد و جلوی این اقدام را خواهد گرفت.

در حالی که ادعای ماسک مبنی بر فعال شدن ماهواره‌ های استارلینک در مدار بر فراز ایران ممکن است درست باشد، اما تصور اتصال به یک شبکه اینترنتی بدون محدودیت که می‌توان آن را مانند کلید روشن/خاموش کرد، مطمئناً درست نیست. بدون دیش‌های ماهواره‌ای و تجهیزات ضروری برای برقراری ارتباط با ماهواره ها، این یک گام بی معنی و از نظر فناوری معادل سخنرانی در یک اتاق خالی است.

هامفریس توضیح داد که به دلیل ماهیت تخصصی سخت‌افزار استارلینک، تردید وجود دارد که ایرانی‌ها بتوانند یک جایگزین DIY بسازند. او گفت: «اینطور نیست که بتوانید یک گیرنده خانگی بسازید. این یک ساختار سیگنال بسیار پیچیده با یک سیگنال باند گسترده است. حتی یک سازمان تحقیقاتی نیز به‌سختی از پس این کار برخواهد آمد.»

اینترنت ماهواره ای استارلینک فعال شده اما در ایران در دسترس نیست

ماسک به محدودیت‌های تحمیل‌شده توجهی ندارد، اما به نظر می‌رسد او تا حدودی مشکلات پیش‌رو برای فعال کردن اینترنت ماهواره ای استارلینک در ایران را تصدیق می‌کند.

کریم سجادپور، عضو بنیاد صلح بین‌المللی کارنگی، در توییتی در ۲۵ سپتامبر نوشت: «من با ایلان ماسک درباره فعال‌سازی استارلینک در ایران صحبت کردم. او به من اجازه داد این مطلب را به اشتراک بگذارم که استارلینک اکنون در ایران فعال شده است. اما این امر مستلزم استفاده از پایانه‌های داخل کشور است که من گمان می‌کنم دولت ایران از آن حمایت نخواهد کرد، اما اگر کسی بتواند ترمینال‌ها را وارد ایران کند، آنوقت استارلینک فعال خواهد شد.»

با توجه به موانع موجود، آرزوهای ماسک را می‌توان در چارچوب ادعاهای خیره‌کننده گذشته او و به‌طور شگفت‌انگیزی محقق نشده دانست. تمایل ماسک به گسترش شبکه اینترنت در تمام نقاط جهان‌ به یکی از اجزای کلیدی عملیات تجاری او تبدیل شده است.

ماسک مکرراً در توییتر اظهارات جسورانه‌ای منتشر می‌کند که فناوری‌ای تولید خواهد کرد که کلید شکستن برخی بحران‌های جهانی است. چه کودکان تایلندی که در غار پرآب گیر کرده‌اند، چه همه‌گیری کووید-19، چه زیرساخت‌های ترانزیت متزلزل آمریکا، ماسک بارها راه‌حل‌های فناورانه‌ای برای حل مشکلات ارائه کرده است که یا به وضوح غیرقابل قبول هستند، یا اجرا نمی‌شوند، یا ترکیبی از هر دو هستند. بنابراین موضوع فقط کمبود دیش در خانه‌های ایرانی نیست.

طرح ماسک با اتکای استارلینک به ایستگاه‌های زمینی پیچیده‌تر می‌شود؛ زیرا این امکانات ارتباطی است که به ماهواره‌های اسپیس‌ ایکس اجازه می‌دهد از مدار زمین به زیرساخت‌های اینترنت متصل به زمین متصل شوند.

هامفریس، پروفسور دانشگاه تگزاس گفت: «در حالی که ممکن است در آینده نزدیک ماهواره‌های ارتقا یافته استارلینک دیگر به این ایستگاه‌های زمینی نیاز نداشته باشند، اما شبکه امروزی همچنان به آنها نیاز دارد تا به کشوری به بزرگی ایران خدمات رسانی کنند و بعید است ایران ساخت تاسیسات ماهواره‌ای متعلق به یک پیمانکار دفاعی آمریکایی را در داخل مرزهای خود تایید کند.»

هامفریس پیشنهاد کرد که ایستگاه‌های زمینی ساخته شده در یک کشور همسایه می‌توانند سطحی از اتصال را برای کاربران ایرانی فراهم کنند، البته با سرعت کم. اما این امر هنوز برای یک ایرانی که می‌خواهد به یک کیت ۵۵۰ دلاری با علامت «Starlink» که روی آن نقش بسته است متصل شود، غیرممکن است.

آلپ توکر، مدیر گروه نظارت بر محدودیت و اینترنت NetBlocks، خاطرنشان کرد که بسیاری از ایرانیان در حال حاضر کانال‌های تلویزیون ماهواره‌ای را از طریق دیش‌های قاچاقی تماشا می‌کنند، به این معنی که واردات غیرقانونی دیش‌های استارلینک در تئوری عملی قابل انجام است.

اتصال به استارلینک به‌سادگی در ایران قابل ردیابی است

در حالی که نسخه‌های آینده سیستم استارلینک ممکن است بتوانند با دستگاه‌های در دسترس‌تری مانند تلفن‌های دستی ارتباط برقرار کنند، اما توکر گفت که تا آنجایی که ما می‌دانیم این امکان با نسل فعلی کیت وجود ندارد. استارلینک یا پلتفرم‌های مشابه به سادگی می‌توانند اینترنت را در یک کشور در دسترس تمامی مردم قرار دهند. اما حتی با وجود فرهنگ تلویزیون ماهواره‌ای در ایران، کارشناسان هشدار دادند که اتصال استارلینک می‌تواند ایرانیان را به خطر بیندازد.

رز کروشیر، یکی از فعالان سیاست‌گذاری در مرکز توسعه جهانی، به این خطرات این‌گونه اشاره کرد: «یک پایانه استارلینک که هم داده‌ها را دریافت و هم ارسال می‌کند، در انبوهی از دیش های ماهواره ای غیرقانونی همچنان توسط مقامات ایرانی قابل شناسایی است.»

این طرح با موانع زمینی بیشتری مواجه است. ماهیت پیچیده دو طرفه اتصالات ماهواره‌ای بخشی از این موضوع است که چرا آنها مشمول مقررات بین المللی هستند، به ویژه از طریق اتحادیه بین المللی مخابرات که هم ایالات متحده و هم ایران اعضای آن هستند.

کروشیر به مقاله‌ای در سال 2021 در مورد استفاده از اینترنت ماهواره‌ای توسط بانک توسعه آسیا اشاره کرد که توضیح می‌داد چگونه «شرکت‌های مستقر در ایالات متحده مانند استارلینک نیاز به تأییدیه نظارتی از FCC و همچنین ITU دارند» و اینکه «ارائه خدمات به مشتریان به تأیید نظارتی هر کشوری که در حال فعالیت است نیاز خواهد داشت.»

یکی از محققان ارشد خاورمیانه در Article 19، یک گروه حامی آزادی بیان، در توییتی نوشت که حتی اگر استارلینک بتواند اینترنت را به شکل مؤثری برای ایرانیان ارسال کند، اگر این شرکت بدون تایید ایران این کار را انجام دهد با عواقب اتحادیه بین‌المللی مخابرات مواجه خواهد شد. از طرف دیگر نیز بعید به نظر می‌رسد هرگز تاييديه‌ای‌ از طرف دولت ایران دریافت کند.

بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا از رفع تحریم‌های فناوری در مورد ایران خبر داد، اما محدودیت‌های تجارت با ایران همچنان یک مانع جدی محسوب می‌شود. برایان اوتول، عضو ارشد شورای آتلانتیک و کارشناس تحریم های‌جهانی، توضیح داد: «مجموعه‌ای از تحریم‌های مرتبط با حقوق بشر علیه بازیگران ایرانی در فضای فناوری اطلاعات تحت یک مرجع تحریمی به نام GHRAVITY وجود دارد. هر یک از این موارد موضوع را در مورد اینکه ایران به پایانه‌های استارلینک در کشور اجازه فعالیت می‌دهد یا خیر پیچیده‌تر می‌کند.»

اوتول همچنین ادامه داد که بر اساس قوانین استفاده از اینترنت ماهواره ای استارلینک در ایران به مجوز‌های خاصی نیاز دارند که او تردید دارد که به آن اعطا شود: «از دیدگاه من، به نظر نمی‌رسد که با وجود تمام این موانع استارلینک بتواند در ایران کاری را از پیش ببرد.»