جنگنده کیش و مات روسیه گل سر سبد نمایشگاه هوایی دوبی شد

جنگنده کیش و مات روسیه جدیدترین دستاورد هوانوردی این کشور تلقی می‌شود که حسابی نگاه‌ها را در نمایشگاه هوایی 2021 دوبی معطوف خود کرد.

دفتر طراحی سوخوی در تابستانی که گذشت از جدیدترین جنگنده خود با نام مستعار کیش و مات رونمایی کرد که از فناوری پنهانکاری و رادارگریزی بهره برده و نسل 5 تلقی می‌شود. این جنگنده چندمنظوره دارای یک موتور است و رقیب مستقیم جنگنده هم کلاس مشابه آمریکایی خود یعنی F-35 لایتنینگ 2 – Lightning II محسوب می‌شود.

گریپن و F-16 در یک قاب

روس‌ها حال جنگنده جدید خود را به دوبی آورده‌اند و این نخستین بار است که شاهد نمایش آن خارج از خاک روسیه هستیم. روسیه با نمایش هواپیمای جدیدش که با نام سوخوی Su-75 LTS شناخته می‌شود قصد بازاریابی برای آن را دارد. به گفته سوخوی در حال حاضر جنگنده‌های پنهانکار و نیمه پنهانکار تک موتور F-35 آمریکایی و JAS-39E/F گریپن – Gripen سوئدی به ترتیب بالای 70 و 30 میلیون دلار قیمت دارند و Su-75 با قیمتی کمتر نسبت به آن‌ها وارد رقابت می‌شود. علاوه‌بر این گفته می‌شود هزینه نگه‌داری و تعمیر آن نیز بسیار پایین خواهد بود.

بر اساس یک جدول مقایسه‌ای که توسط رسانه‌های روسی منتشر شد، کمپانی دولتی روستک که عهده‌دار وظیفه فروش تسلیحات ساخت این کشور به مشتریان خارجی است، در نظر دارد جنگنده کیش و مات را با قیمت 30 تا 35 میلیون دلار به فروش برساند. این برچسب قیمتی برای یک جنگنده پنهانکار و رادارگریز نسل 5 حتی اگر تک موتور باشد نیز کم است، اما در صورتی که موفق به این کار شوند کشورها برای خرید Su-75 LTS صف خواهند کشید. به بیانی دیگر در حالی که F-35 حکم بنز را در دنیای جنگنده‌ها دارد، جنگنده کیش و مات روسیه هیوندای است و بسیاری از کشورها ترجیح می‌دهند آن را خریداری کنند؛ مسئله‌ای که مسکو به شدت روی آن حساب باز کرده است.

سوخوی Su-57

روسیه در نخستین پروژه جنگنده پنهانکار و رادارگریز نسل 5 خود موسوم به پک فا که منجر به ساخت جنگنده سوخوی Su-57 شد، با مشکلات بسیاری مواجه شد؛ از مسائل مالی و کمبود بودجه گرفته تا مشکلات فنی و عدم دانش و تجربه کافی. با این حال ساخت آن تجربه و دانشی بسیار با ارزش به آن‌ها داد که سبب می‌شود در ساخت Su-75 با مشکلات پیشین مواجه نشوند. ضمن اینه روسیه از تجربه بدست آمده در جنگ سوریه نیز برای طراحی جنگنده جدید خود استفاده کرده است.

یک جنگنده نسل 5 با قیمت 30 میلیون دلار که نام و اعتبار سوخوی، بزرگ‌ترین سازنده جنگنده در شرق، پشت اسمش قرار دارد می‌تواند فروش جنگنده‌های هم قیمت اما قدیمی‌تر غربی را با مشکل مواجه سازد. در حال حاضر جنگنده چندمنظوره نسل 4.5 آمریکایی F-16 فایتینگ فالکون – Fighting Falcon محبوب‌ترین جنگنده در بازار تسلیحات است. اما این هواپیما در پیشرفته‌ترین نسخه‌های خود که در نهایت یک جنگنده 4.5 و نه نسل 5 است، بالای 35 میلیون دلار قیمت دارد. قیمت پایین‌تر جنگنده نسل 5 روسی نه‌ تنها سبب می‌شود این کشور بازار کشورهای آسیایی نظیر ویتنام، اندونزی، فیلیپین و مالزی را همواره حفظ کند، بلکه مشتریان از دست رفته خود نظیر هند و لهستان که به خرید جنگنده از غرب روی آورده‌اند را مجددا بدست آورد.

سوخوی Su-57 در کنار ماکتی از Su-75

کشورهای آمریکای لاتین نیز به خرید چنین جنگنده‌ای راغب خواهند بود. چین نیز که همواره رویای دست‌یابی به تسلیحات روسی را دارد قطعا در بین خریداران حضور می‌یابد. ترکیه نیز که پس از شکر آب شدن روابط با واشنگتن از لیست دریافت کنندگان F-35 خط خورد، به احتمال زیادی برای بروزرسانی ناوگان جنگنده‌هایش به سراغ جنگنده کیش و مات روسیه می‌آید. کشورهای خاورمیانه به خصوص مصر و حتی امارات از دیگر خریداران احتمالی چنین جنگنده‌ای هستند. در آفریقا نیز کشورهایی مانند الجزایر و اوگاندا از مشتریان احتمالی هستند. ایران نیز اگر تحریم‌های تسلیحاتی مانع راهش نشوند قطعا علاقه‌مند به خرید آن به عنوان جایگزینی برای جنگنده‌های نسل 3 قدیمی خود مانند F-7 چینی، میراژ F1 فرانسوی و حتی جنگنده دو موتوره F-5 تایگر 2 آمریکایی است.

روسیه همچنین اعلام کرد این جنگنده جدید از جنگنده نسل 4 چینی JF-17 نیز ارزان‌تر است. در حال حاضر پاکستان دارنده این هواپیما و میانمار، نیجریه و عراق نیز خواهان به خدمت گیری آن هستند. آذربایجان، مراکش، سریلانکا، زیمباوه، بولیوی و سودان نیز از مشتریان احتمالی آن هستند که البته اگر هواپیمای روسی با قیمت ادعایی در دسترس باشد می‌توانند به خرید آن روی آورند.

نمونه بدون سرنشین Su-75

و اما یکی از اهداف اصلی روسیه برای به نمایش گذاشتن جدیدش در نمایشگاه هوایی 2021 دوبی ترغیب امارات برای خرید آن است. روسیه پیشتر در ویدیوهای تبلیغاتی منتشر شده از این جنگنده به امارات اشاره کرده بود. آن‌ها همچنین به دنبال این هستند که ارتش امارات را برای سرمایه گذاری در پروژه ساخت نمونه بدون سرنشین جنگنده Su-75 که توسط هوش مصنوعی کنترل می‌شود مجاب کنند. از بین کشورهای گفته شده، علاوه بر امارات هند، ویتنام و آرژانتین دیگر اهداف اصلی روسیه برای بازاریابی LTS هستند.

نیروی هوایی امارات به دنبال خرید یک جنگنده نسل 5 ارزان قیمت است. این کشور مشتری کلاسیک تسلیحات آمریکایی به خصوص جنگنده‌هایش است، اما از حق نگذریم F-35 با واژه ارزان در یک جمله جای نمی‌گیرد. از طرفی دیگر امارات در زمان ریاست جمهوری اوباما علاقه خود به خرید F-35 را اعلام کرد که به دلیل فشار تل آویو و اصرار آن بر این موضوع که بایستی قدرت هوایی شماره یک منطقه باشد، درخواست اماراتی‌ها و همچنین عربستان سعودی  برای خرید آن رد شد. حال در پی برقراری ارتباط بین امارات و اسرائیل، آمریکا موضع خود را تغییر داده و قرارداری 23 میلیارد دلاری مبنی بر فروش 50 فروند F-35 با آن را به امضا رساند.

تصویر گرافیکی از جنگنده کیش و مات روسیه

هرچند علی رغم این موضوع روسیه سعی دارد توجه عرب‌ها را مجددا به سمت جنگنده‌ خود که «ارزان» است جلب کند. و اما چرا مجددا؟ پس از آن که دولت اوباما فروش F-35 به کشورهای عربی را نشدنی اعلام کرد، روسیه در سال 2017 قرارداد لازم با امارات جهت توسعه جنگنده Su-75 LTS را به امضا رساند. اما این قرار داد با تغییر موضع کاخ سفید و چراغ سبز به فروش F-35، ملقی شد. باید صبر کرد و دید روسیه تا چه مقدار در فروش این جنگنده به امارات موفق خواهد بود. زیرا طی چند سال اخیر امارات دست به خرید تسلیحات از چین نیز زده است و با وجود اینکه این کشور پیشتر با آمریکا قرارداد خرید امضا کرده، کار برای مسکو کمی سخت‌تر از سال 2017 است.

با وجود اینکه جزئیات چندانی از Su-75 در دست نیست، اما نگاه به آن برخی ویژگی‌هایش را آشکار می‌سازد. قانون اصلی برای عضویت در باشگاه جنگنده‌های روسی این است که جنگنده از قوانین فیزیک پیروی نکند! البته این موضوع صرفا اشاره‌ای بذله گویانه به مانورپذیری بالای جنگنده‌های ساخت این کشور است. خلبانان روس طوری جنگنده‌های میگ و سوخوی را در هوا می‌رقصانند که گویا جاذبه و فشار شامل حال آن‌ها نمی‌شود و با اجرای مانورهایی حیرت انگیز، توان مهندسان هوافضایشان را به نمایش می‌گذارند.

جنگنده کیش و مات روسیه نیز از این قائده مستثنی نیست. با هواپیمایی طرف هستیم که بال دلتا (مثلی) دارد که نه تنها در سرعت‌های بالا و فراصوت رفتار آیرودینامیک بسیار بهینه‌ای از خود نشان می‌دهد، بلکه به واسطه مساحت زیادی که دارد سبب افزایش مانورپذیری هواپیما می‌شود. نکته وقتی جالب می‌شود که بدانید سوخوی به لبه جلویی بال در مقطع ریشه،‌ یعنی جایی که بال به بدنه وصل می‌شود، سطوح کنترلی متحرک موسوم به LERX افزوده است. این قابلیت سبب می‌شود که نخستین بخش از بال که با هوا برخورد دارد نیز در تغییر مسیر جریان گذری موثر باشد که خود سبب افزایش بیش از پیش مانورپذیری می‌شود. ناگفته نماند سازه هواپیما می‌تواند هنگام مانور تا حداکثر 8 برابر فشار گرانشی زمین را تحمل کند.

موتوری که این جنگنده را به آسمان می‌برد ایزدلیه ۳۰ است که برای Su-57 ساخته شد. این موتور قدرت بسیار بالایی دارد که تا 17.7 تن رانش تولید می‌کند و به هواپیما این امکان را می‌دهد تا به حداکثر سرعت 1.8 ماخ برسد. از سوی دیگر رانش بسیار بالا در کنار وزن کم سبب می‌شود تا نسبت رانش به وزن 1 به 1 باشد که این موضوع در افزایش چالاکی و توان مانور تاثیر مثبت دارد. ضمن اینکه این موتور در خروجی خود به تراست وکتورینگ (خروجی متغیر) از نوع سه بعدی مجهز است که با تغییر جهت گازهای خروجی از موتور، مانورپذیری خارق العاده‌ای به هواپیما می‌بخشد. ضمن اینکه به هواپیما کمک می‌کند هنگام برخاستن به باند کوتاه‌تری نیاز باشد.

در ورودی هوای موتور شاهد استفاده از فناوری DSI هستیم که دارای یک کانال با مسیر غیرمستقیم است تا بدین‌ترتیب همچون جنگنده‌های نسل ۵ آمریکایی تیغه‌های کمپرسور را از دید رادار مخفی نگه داشته و سبب کاهش سطح مقطع راداری شود. دو سکان عمودی هواپیما نیز دارای طراحی V شکل هستند تا اصول رادارگریزی هندسی رعایت شده باشد. خروجی موتور این هواپیما نیز در بخش انتهایی بدنه بین دو پایدار کننده عمودی قرار گرفته تا بدین‌ترتیب گرمای خروجی خود را از دید دشمن مخفی و پنهانکاری گرمایی جنگنده را بالا ببرد.

این هواپیما با 17.3 متر طول و دهانه بالی به عرض 12 متر، اندکی بزرگ‌تر از F-35 است. با توجه به ابعاد جنگنده روسی برخلاف نامش LTS که کوتاه شده Light Tactical Aircraft به معنی هواپیمای سبک تاکتیکی است، ابدا جنگنده‌ای سبک تلقی نمی‌شود و یک جنگنده متوسط به شمار می‌رود. با این حال بیشینه وزن آن هنگام برخاستن 18 تن است که معادل بیشینه وزن جنگنده‌های سبک می‌باشد.

جنگنده کیش و مات روسیه همچون دیگر جنگنده‌های نسل ۵ دارای دهلیز داخلی حمل مهمات است. دو دهلیز هر یک با یک آویزگاه در طرفین برای حمل یک موشک هوا به هوا و یک دهلیز بزرگ با 3 آویزگاه زیر بدنه برای حمل بمب‌های هدایتی و موشک‌های هوا به هوا و هوا به سطح مختلف است. علاوه بر این 2 آویزگاه برای حمل مهمات خارج از بدنه زیر هر بال خود دارد. این هواپیما به یک توپ خودکار (احتمالا ۳۰ میلی‌متری) نیز مسلح می‌شود که البته مشخص نیست این توپ درون جای مخصوص خود قرار می‌گیرد یا در دهلیزها و یا زیر بدنه حمل می‌شود.

جنگنده جدید روسیه مجموعا ۷.۵ تن مهمات حمل می‌کند که شامل موشک‌ هوا به هوای کوتاه برد R-73، موشک هوا به هوای فرای میدان دید R-77، موشک هوا به سطح هدایت لیزری و هدایت فروسرخ Kh-38MLE و MTE،‌ موشک های ضد تششع (ضد رادار) Kh-58USHKE و Kh-31PD، مهمات هوا پرتاب Grom-E1 و E2، موشک‌های کروز ضدکشتی Kh-59MK و Kh-35UE، بمب‌های ۲۵۰ کیلوگرمی هدایت لیزری Kab-250LG-E، بمب‌های هدایت ماهواره‌ای هوشمند ۵۰۰ کیلوگرمی K08BE و ۱۵۰۰ کیلوگرمی K029BE و راکت‌های غیرهدایتی S-8 و S-13 است.

این هواپیما طوری طراحی شده که برای نشست و برخاست مسافت کمی نیاز دارد. بدین ترتیب امکان انجام عملیات از روی ناو هواپیمابر و باندهای کوتاه و آسیب دیده را داراست. این هواپیما دارای برد گذری 2900 و شعاع عملیاتی ۱۵۰۰ کیلومتر است، بدین منظور که پس از برخاستن از فرودگاه، در حالی که سوخت کافی همراه داشته و به بمب و موشک مسلح است، می‌تواند به انجام عملیات در فاصله ۱۵۰۰ کیلومتری بپردازد. البته با سوخت گیری هوایی این شعاع عملیاتی افزایش می‌یابد. برد گذری نیز به معنای حداکثر فاصله‌ای است که با یک بار سوخت گیری پیش از پرواز، می‌تواند به صورت یک طرفه طی کند که البته گفته می‌شود بردگذری اعلامی سوخوی Su-75 به کمک مخزن سوخت خارجی قابل دستیابی است.

این هواپیما علاوه بر رادار آرایه فازی فعال موجود در دماغه، یک سنسور جستجو و تعقیب فروسرخ (IRST) در جلوی کاکپیت دارد که هدف را از روی گرمای بدنه به صورت غیر فعال پیدا می‌کند. این سنسور برای کشف هواپیماهای رادارگریز و یافتن هدف در شرایط جنگ الکترونیک که رادار از کار افتاده بسیار موثر است.

این هواپیما که هنوز پیش نمونه نخست آن تکمیل نشده قرار است اولین پروازش را در سال ۲۰۲۳ تجربه کند. ورود به خدمت آن بین سال‌های ۲۰۲۶ تا ۲۰۲۷ تخمین زده می‌شود و نیروی هوایی روسیه قصد دارد طی مدت ۱۵ سال ۳۰۰ فروند از این جنگنده را به خدمت بگیرد.

در پایان باید گفت اینطور که به نظر می‌رسد سوخوی Su-75 LTS کیش و مات قرار است جنگنده بسیار قابلی از آب در آید. سازندگان روس پیش‌تر اثبات کرده‌اند که اگر شرایط مالی اجازه دهد قادرند تا بهترین‌ها را خلق کنند. بزرگ‌ترین مشکلی که روس‌ها با آن سر و کله می‌زنند مسائل مالی است و اگر مسکو موفق به جلب حمایت مالی ابوذبی شود، بزرگ‌ترین مانع از سر راه آن‌ها برداشته می‌شود.