دانشمندان با تکیه بر فرضیه پاناسپرمیا (Panspermia)، نحوه تشکیل حیات را به عاملی تحت عنوان گرد و غبار کیهانی نسبت داده و آن را علت تکامل انسان میدانند!
فرضیه پاناسپرمیا بر این واقعیت استوار است که حیات در نقاط مختلف دنیا وجود داشته و گرد و غبار کیهانی ، عاملی است که ساختارهای اصلی زندگی را در بین ستارگان جا به جا میکند. این ذرات کیهانی، با استفاده از شهاب سنگها، دنبالهدارها، سیارکها و … مسیر خود را به سایر کرات دنیا رسانده و شرایط تکامل حیات در آن را پایهگذاری میکنند.
در همین راستا، حیات در کره زمین حدودا 4 میلیارد سال قبل آغاز شد و میکروارگانیسمها سوار بر سنگهای فضایی به سطح این سیاره برخورد کرده و مقدمات تشکیل حیات در زمینه را پایهگذاری کردند. در طول این سالها، دانشمندان جنبههای مختلفی از این نظریه را مورد بررسی قرار دادهاند که در تازهترین آنها، ابعاد جدیدی از این فرضیه روشن شده است.
جدیدترین مقاله، توسط گروهی از دانشمندان دانشگاه ادینبرا (University of Edinburgh) منتشر شده که در آن، پروفسور آرجون بررا (Arjun Berera) بعد دیگری از فرضیه احتمالی پاناسپرمیا را هماره با شیوه انتقال مولکولها توصیف میکند.
بر اساس این مطالعه جدید، گرد و غبار کیهانی عاملی است که چند میلیارد سال پیش توسط برخی از واسطهها، به اتمسفر زمین وارد شد و اساس شکلگیری حیات در کره زمین را پایهگذاری کرد. اگر این فرضیه صحیح باشد، منطقی است که بگوییم با همین مفهوم، حیات در سایر نقاط جهان نیز وجود دارد.
آرجون بررا در توضیح مطالعه خود آورده که گرد و غبار کیهانی ، میتوانند ذرات و مولکولهای موجود در اتمسفر زمین را با خود به سایر ستارگان و منظومهها منتقل کنند و با این کار، مقدمات شکلگیری نسل تازهای از انسانها و موجودات زمین را در سیارات دیگری پایهگذاری کنند! این عمل، شامل مولکولهای فعلی حیات بر روی زمین، حیات میکروبی و مولکولهای ضروری برای تشکیل حیات است.
بر اساس آخرین برآوردها، روزانه 110 تن از این جریانهای سریع حرکت گرد و غبار کیهانی به اتمسفر زمین برخودر میکند. هریک از این ذرات جرم ناچیزی دارند و به همین سبب، میتوانند به سرعتی بین 10 الی 70 کیلومتر بر ثانیه دست پیدا کنند.
در نتیجه، این ذرات از انرژی کافی برای برخورد به مولکولهای اتمسفر برخودار بوده میتوانند ساختارهای حیات در اتمسفر زمین را به سایر نقاط دنیا منتقل کنند. این ذرات، مقادیر بسیاری از مولکولهای موجود در ترموسفر زمین از قبیل نیتروژن و اکسیژن را دارا هستند که عامل مهمی برای تشکیل حیات در نقاط دیگری کیهان به شمار میروند.
ذرات موجود در قسمت ترموسفر و یا ارتفاعات بالاتر، میتوانند باکتریها و مواد آلی را با خود ترکیب کرده و یا اینکه جای خود را به این ذرات کیهانی بدهند. نتایج این رویداد در کره زمین، خود را در قالب تغییرات اقلیمی و وقوع طوفانهای عظیم نشان میدهد. ولی هدف اصلی نویسندگان این مقاله، بر پدیده پاناسپرمیا تمرکز دارد؛ آیا برخورد گرد و غبار کیهانی با ذرات موجود در ترموسفر زمین، میتواند آنان را به سرعت لازم برای فرار از جاذبه زمین برساند؟
البته که بروز این پدیده، پیچیدگیهای مخصوص به خود را دارد. برای شروع، باید توجه داشت که برای فرار از نیروی گرانش زمین، نیاز است که این ذرات به یک شتاب لحظهای بسیار بالا دست پیدا کنند. دوم اینکه اگر این ذرات در ارتفاعی پایینتر قرار داشته باشند (مثلا استراتوسفر)، تراکم جوی به قدری بالاست که نیروی کششی بسیار قدرتمندی برای کندی فرار مولکولها ایجاد میشود.
علاوه بر این، در نتیجه یک حرکت بسیار سریع به سمت بالا، حرارت این ذرات افزایش یافته و بخش عظیمی از آنها حتی به نقطه تبخیر میرسند. با وجود اینکه عواملی همچون باد، نور، آتشفشانها و … انرژی بسیار زیادی را برای تولید این نیروهای عظیم در لایههای پایینی ایجاد میکنند، ولی باز هم این ذرات نمیتوانند در نهایت سلامت به نقاط دیگر فرار کنند.
از سوی دیگر، در قسمتهای فوقانی نظیر لایههای مزوسفر و ترموسفر، ذرات نمیتوانند کشش و یا حرارت بالایی را تحمل کنند. با این تفاسیر، آرجون بررا نتیجه گرفت که تنها اتمها و مولکولهای موجود در ارتفاعات بالاتر میتوانند در اثر برخورد با گرد و غبار کیهانی ، به نقاط دیگری از دنیا سفر کنند.
این دانشمند با محاسبه سرقت برخورد گرد و غبار کیهانی به اتمسفر زمین، به این نتیجه رسید که مولکولهای واقع در سطح 150 کیلومتری سیاره بیشترین پتانسیل برای فرار از دام گرانشی زمین را دارا هستند. این مولکولها در وهله اول به فضای نزدیک به زمین قرار خواهند گرفت و سپس با عبور اشیای فرازمینی از قبیل ستارههای دنبالهدار، سیارکها و دیگر اشیای نزدیک به زمین (Near-Earth Objects)، به نقاط دیگری از دنیا سفر میکنند.
به طور طبیعی، این فرضیه سوال جالبی را مطرح میکند و آن این است که: کدام یک از این مولکولها، قادرند در سیاراتی با ویژگیهای خصمانه دوام بیاورند؟
تلاشهای پیشین دانشمندان نشان داده که میکروبها، قادرند که از شرایط نامساعد فضا جان سالم به در ببرند. نوع خاصی از این میکروبها تحت عنوان درونهاگ (Endospore)، در آزمایشی سخت و غیرممکن جان سالم به در بردهاند و دانشمندان میگویند که این نوع خاص از هاگها، میتوانند در شرایط سخت فضا و خلا زنده بمانند! در طول این آزمایش، دانشمندان گروههای از این هاگ را در بیرون از ایستگاه فضایی بینالمللی و در ارتفاع 400 کیلومتری زمین و در محیطی فاقد جو قرار دادند. نکته جالب اینکه درونهاگ توانست در برابر سختترین شرایط موجود در این محیط، به مدت 1 سال کاملا سالم باقی بماند!
نوع دیگری از جانداران که به خرس آبی مشهور هستند، نامزد دیگری برای سفر از سیاره زمین به دیگر نقاط کیهان است. این میکروب هشتپا، میتواند در معرض تشعشعات بسیار شدید و یا حتی در صورت خاموشی خورشید هم زنده بماند!
بنابراین ممکن است چنین ارگانسیمهایی در صورت قرارگیری در لایههای بالایی اتمسفر زمین، از مقاومت بسیار بیشتری برای خروج از جاذبه زمین برخودار باشند. این یافتهها نشان میدهند که برخوردهای عظیم همانند سیارکها، فقط به معنای نابود ساختن یک نژاد از موجودات حاضر نباشد؛ در مقابل چنین برخوردهایی شرایط شکلگیری نسل جدیدی از موجودات را با خود به همراه میآورند.
با در نظر گرفتن نقش چشمگیر گرد و غبار کیهانی در انتقال حیات از سیارهای به سیاره دیگر، چشمانداز هیجانانگیزی از چگونگی تشکیل حیات در نقاط مختلف کیهان را به نمایش میگذارد. جریانهای سریع ذرات کیهانی، امری متداول در تمامی سیستمهای سیارهای است و به عنوان یک عامل بسیار مهم در شکلگیری حیات عمل میکند.
اگر مولکولهای بیولوژیکی و باکتریها، در طول عمر سیاره زمین دائما چنین فرآیندی را تکرار کرده باشند، احتمالا همین حالا نیز تعداد بسیاری از ساختارهای اساسی تشکیل حیات در شمار عظیمی از سیارکها و شهاب سنگها وجود دارند. این نمونههای بیولوژیکی، در واقع یک جدول زمانی بسیار جامع برای تکامل حیات میکروبی بر روی زمین به شمار میروند و بررسی آنها، جزئیات بسیاری از سابقه شکلگیری حیات در زمین را به نمایش خواهد گذاشت.
همچنین ممکن است که باکتریهای منتقل شده از کره زمین به نقاط دیگر کیهان، هماکنون در سایر سیارات منظومه شمسی نیز در حالت منجمد قرار داشته و در چنین شرایطی زنده مانده باشند. این مولکولها، درست همانند کپسولهای زمانی هستند که میلیاردها سال از سوابق حیات را در خود جای دادهاند.