گجت نیوز آخرین اخبار تکنولوژی، علم و خودرو 
متخصصان می‌گویند که ماده شیمیایی نیترات آمونیوم – Ammonium Nitrate عامل اصلی بروز انفجار بیروت در سه‌شنبه گذشته بوده است؛ اما این ترکیب دقیقا چه کاربردی دارد؟
بر اساس اطلاعات موجود، انفجار بیروت، پایتخت لبنان، در سه‌شنبه گذشته بر اثر اشتعال مقدار زیادی ماده شیمیایی نیترات آمونیوم (Ammonium Nitrate) رخ داده است. در ادامه بیشتر با این ترکیب شیمیایی جنجالی آشنا خواهیم شد.
دو روز پیش از نگارش این مقاله، انفجاری مهیب پایتخت کشور لبنان را لرزاند و بخش زیادی از بندر بیروت را نابود کرد؛ این انفجار که بر اساس نظر کارشناسان، به اندازه چند صد تن ماده منفجره تی ان تی (TNT) قدرت داشته، جان بیش از صد نفر را گرفت و آمار زخمی‌های انفجار هم به 5 هزار نفر رسیده است.
نخست وزیر لبنان به تازگی اعلام کرد که انفجار مورد نظر در انبار نزدیک به بندر باربری بیروت که حاوی 2700 تن نیترات آمونیوم بود، رخ داده است؛ کلیپ‌های منتشر شده از این اتفاق شوکه کننده هم آتش‌سوزی اولیه‌ای را نشان می‌دهند که قبل از حادثه انفجار دود عظیمی را به وجود آورده بود.
انفجار نیترات آمونیوم در بیروت
همان‌طور که بسیاری از افراد آشنا با مباحث کشاورزی می‌دانند، ماده نیترات آمونیوم با فرمول شیمیایی “NH₄NO₃” به عنوان شناخته‌شده‌ترین کود شیمیایی، در سراسر جهان به کار گرفته می‌شود و معمولا این ماده را به شکل قرص‌های منفذ دار می‌سازند. از طرف دیگر بسیاری از مواد منفجره هم با آمونیوم نیترات ساخته می‌شوند و با مخلوط کردن این ماده و روغن سوخت، می‌توان ترکیبی را ساخت که با استفاده از خرج انفجاری به راحتی مشتعل می‌شود.
با این حال برای منفجر شدن این کود شیمیایی در انبارهای صنعتی، اتفاقات زیادی باید دست به دست هم دهند تا مقدمات رخ دادن انفجار فراهم شود. این‌طور که به نظر می‌رسد، چنین اتفاقاتی باعث بروز انفجار بیروت در سه‌شنبه گذشته شده‌اند.
دلایل احتمالی انفجار لبنان
به صورت کلی، نیترات آمونیوم به تنهایی قابل اشتعال نیست، بلکه ترکیب مورد نظر با فراهم کردن اکسیژن مورد نیاز برای سوختن سریع‌تر مواد اشتعال‌زای دیگر، به بروز انفجارهای مهیب کمک بزرگی می‌کند. اگر چیزی از درس‌های دوران مدرسه به خاطر داشته باشید، می‌دانید که برای سوختن هر ماده عنصر اکسیژن باید وجود داشته باشد؛ این در حالی بوده که قرص‌های آمونیوم نیترات مقدار زیادی اکسیژن فشرده را در خود دارند و در مقایسه با هوایی که تنفس می‌کنیم، می‌توانند مقدار بسیار بیشتری اکسیژن را برای مواد سوختنی فراهم کنند.
به همین دلیل در انفجارهای معدن داری از ترکیب آمونیوم نیترات و روغن و سوخت‌های دیگر برای تخریب سنگ‌ها استفاده می‌شود. با این وجود اگر انباری از این کود شیمیایی خطرناک به اندازه کافی گرم شود، ترکیب مورد نظر به صورت خود به خودی تجزیه شده و اکسید نیتروژن و بخار آب را در محیط آزاد می‌کند. چنین تجزیه سریعی می‌تواند گازهای ناشی از فرآیند تجزیه را با شدتی قابل توجه آزاد کند و از این طریق باعث بروز انفجار شود.
حرارت مورد نظر برای تجزیه نیترات آمونیوم می‌تواند از طریق اشتعال مواد خطرناک در نزدیکی انبار ذخیره این کود فراهم شود؛ اتفاقی که در سال 2015، جان 165 نفر در تیانجین (Tianjin) چین را گرفت. در آن سال، یک کارخانه مواد شیمیایی در شرق چین آمونیوم نیترات را در کنار مواد اشتعال‌زای خطرناک ذخیره کرده بود و آتش گرفتن این مواد باعث شد تا انفجاری مهیب جان 99 آتش‌نشان و ده‌ها نفر از مردم عادی را بگیرد.
عوامل دخیل در انفجار
همان‌طور که اشاره شد، دلیل اصلی بروز انفجار لبنان هنوز مشخص نیست، اما بررسی ویدیوهای منتشر شده از این فاجعه نشان می‌دهد که قبل از انفجار اصلی آتشی قابل توجه در محل حادثه وجود داشته و دود این آتش هم از کیلومترها دورتر قابل مشاهده بوده است.
با این تفاسیر گفتیم که نیترات آمونیوم به تنهایی ماده سوختنی برای انفجار را تامین نمی‌کند و تنها اکسیژن لازم برای سوختن از طریق قرص‌های این کود شیمیایی تامین می‌شوند؛ بنابراین علاوه بر بروز آتش‌سوزی نسبتا پایدار در انبار بیروت و متمرکز شدن حرارت ناشی از آتش روی قرص‌ها، باید ماده سوختنی خطرناک دیگری هم در نزدیکی محل ذخیره آمونیوم نیترات نگهداری شده باشد.
گفته شده که 2700 تن آمونیوم نیترات ایجاد کننده انفجار بیروت برای شش سال در محل مورد نظر در بندر پایتخت لبنان نگهداری می‌شده و نکات ایمنی لازم برای نگهداری صحیح ترکیب مورد نظر هم رعایت نشده است.
متخصصان می‌گویند که انفجار آمونیوم نیترات باعث آزاد شدن مقدار زیادی گاز اکسید نیتروژن (NO₂) در هوا خواهد شد؛ این گاز بوی بدی داشته و همان‌طور که در برخی از ویدیوهای منتشر شده از انفجار لبنان می‌بینیم، حجم زیادی از اکسید نیتروژن ابر سرخ رنگی را به وجود می‌آورد.
خطرات انفجار آمونیوم نیترات برای سلامت افراد
گاز NO₂ معمولا در آلودگی‌های شهری به عنوان یک ترکیب اصلی حضور دارد و استنشاق آن می‌تواند سیستم تنفسی را دچار مشکل کند؛ اگر افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی در معرض این گاز قرار بگیرند، احتمال بروز مشکلات فوق‌العاده جدی و حیاتی در آن‌ها وجود خواهد داشت.
به همین دلیل گازهای ناشی از انفجار بیروت خطرات جدی را برای ساکنان پایتخت لبنان به وجود می‌آورند؛ گفته شده که تا چندین روز آینده این دودها همچنان در نزدیکی انفجار وجود دارند و باید تا از بین رفتن آن‌ها به صورت طبیعی، چندین روز صبر کرد.
در کشوری مانند استرالیا، سالانه مقدار زیادی نیترات آمونیوم برای فعالیت‌های معدن داری تولید می‌شود؛ این ترکیب معمولا با مخلوط کردن گاز آمونیاک و اسید نیتریک به وجود می‌آید. با وجود تولید عظیم ماده مورد نظر در سطح جهانی، آمونیوم نیترات به عنوان ماده‌ای خطرناک در نظر گرفته می‌شود و تمامی جوانب استفاده از آن به صورت جدی تحت کنترل هستند.
دهه‌هاست که استرالیا و بسیاری کشورهای دیگر مشغول ساخت و استفاده از آمونیوم نیترات هستند و تاکنون اتفاق خطرناکی از این طریق در کشورهای مورد نظر رخ نداده است؛ با این حال انفجار بیروت به ما نشان داد که جدی نگرفتن هرکدام از نکات ایمنی مربوط به نگهداری و استفاده از نیترات آمونیوم تا چه حد می‌تواند خطرناک و فاجعه‌بار باشد.