موشک استار استریک آسمان اوکراین را قتل‌گاه هواگردهای روسی می‌کند (بروزرسانی)

موشک پدافندی استار استریک از جمله تسلیحاتی است که انگلیس احتمالا به اوکراین تحویل دهد. این سلاح آسمان اوکراین چندین برابر خطرناک‌تر می‌کند.

انگلیس پیش از شروع جنگ با توجه به تهدیداتی که متوجه کیف بود، شمار زیادی موشک ضد تانک برای اوکراین ارسال کرد. تا به امروز لندن بیش از 3600 موشک ضد تانک NLAW به اوکراینی‌ها تحویل داده و از این رو پرشمارترین موشک ضد زره در دست مدافعان محسوب می‌شود.

اوکراینی‌ها علاوه بر NLAW، جاولین و انواع راکت‌های ضد تانک دیگر، دست کم دو نمونه موشک پدافند هوایی دوش پرتاب شامل استینگر آمریکایی و پیوران (گروم M) لهستانی را از کشورهای غربی دریافت کرده‌اند. سومین گزینه پدافند هوایی که احتمالا به آن‌ها تحویل داده شود نیز موشک استار استریک (Starstreak) انگلیسی است که با نام HVM نیز شناخته می‌شود. در ابتدا این موشک را معرفی و سپس تاثیرش بر روند جنگ را بررسی می‌کنیم.

طراحی این موشک در دهه 1980 توسط شعبه بریتانیایی از کمپانی فرانسوی تالس (Thales) موسوم به Thales Air Defence، که در زمینه طراحی و ساخت سیستم‌های پدافندی فعالیت دارد، آغاز و موشک پس از گذراندن مراحل توسعه، آزمایش و ارزیابی سرانجام در سال 1997 وارد خدمت در ارتش بریتانیا شد. تاکنون بیش از 7 هزار قبضه از آن تولید و در حال حاضر علاوه بر بریتانیا، 4 کشور آفریفای جنوبی، مالزی، تایلند و اندونزی نیز کاربر آن هستند. استار استریک که البته از سال 2012 با برند ForceSHIELD معرفی می‌شود، متفاوت ترین موشک پدافندی دوش پرتاب است.

استار استریک دوش پرتاب

تمامی موشک‌های پدافندی دوش پرتاب ساخته شده تا به امروز در دماغه خود جستجوگر فروسرخ جهت کشف اثر حرارتی هواگرد و قفل روی آن دارند، اما استار استریک از هدایت نیمه خودکار در خط میدان دید (SACLOS) به روش پرتو سواری لیزری بهره می‌برد. البته بریتانیا پیش از آن موشک دوش پرتابی به نام بلو پایپ داشت که از سال 1975 تا 1985 در خدمت بود و هدایت کاملا دستی داشت و با جوی استیک هدایت می‌شد. یک موشک دیگر به نام جاولین (متفاوت از جاولین آمریکایی) نیز ساخته بودند که SACLOS با استفاده از امواج رادیویی برای ارسال فرامین داشت.

یکی از دارت‌های استار استریک که جستجوگر لیزری در انتهای آن قرار دارد

روش هدایت HVM به این صورت است که نیازی به قفل موشک پیش از شلیک نیست. بلکه موشک پس از کشف هدف به سمت آن شلیک شده و کاربر با نگه داشتن نشانگر لیزری روی هدف، مسیر پرواز را برای موشک جهت رسیدن به آن مشخص می‌کند. در روش هدایت لیزری نیمه فعال بایستی تا لحظه برخورد هدف توسط لیزر نشانه گذاری شود تا جستجوگر موجود در دماغه بازتاب آن را دیده و به سمتش برود. در پرتور سواری لیزری نیز بایستی هدف را تا لحظه برخورد نشانه گذاری کرد، اما جستجوگر در انتهای موشک قرار دارد و امتداد پرتوی لیزر را دنبال کرده تا به هدف برسد.

کاربر استار استریک در حال هدایت موشک با بخش هدف گیر و نشانه گذار لیزری در نمونه پایه دار و زمین پرتاب؛ هدف گیر دارای بزرگنمایی چند برابری جهت تعقیب اهداف در دور دست و همچنین قابلیت دید در شب است

به صورت دقیق‌تر هدایت دارت به این صورت است که واحد نشانه گذاری هدف دو پرتوی لیزر روی آن تابانده و یک ماتریس دو بعدی شکل می‌دهد. جستجوگر موشک نیز این دو پرتو را تعقیب و سیستم هدایتی در طول پرواز با تغییر و تنظیم مسیر، موشک را وسط این ماتریس نگه می‌دارد تا به هدف برخورد کند. تا لحظه برخورد کاربر بایستی با استفاده از واحد نشانه گذاری هدف را برای موشک مشخص کند، از این رو استار استریک موشکی شلیک کن – فراموش کن نیست. این موضوع گرچه فریب موشک را غیر ممکن می‌کند، اما خدمه را تا لحظه اصابت مشغول نگه می‌دارد.

از مزایای این روش نسبت به هدایت لیزری نیمه فعال این است که با قرار گرفتن جستجوگر در انتهای موشک، هواگرد هدف نمی‌تواند با استفاده از سیستم اخلالگر و کور کننده لیزری، جستجوگر هدف را از کار بیاندازد. در دیگر موشک‌ها که هدایت آشیانه یابی فروسرخ دارند، هواگرد می‌تواند موشک را با رها کردن پادرکار فروسرخ موسوم به فلیر (شراره) گمراه کند؛ هرچند موشک‌های استینگر، پیوران و ایگلای روسی به سیستم تشخیص هدف اصلی از هدف کاذب مجهز هستند، اما باز احتمال فریب خوردنشان وجود دارد. در حالی که در روش هدایت لیزری نمی‌توان موشک را با فریب گمراه کرد.

شلیک استار استریک از روی پرتابگر 4 موشکی که روی خودروی سبک نصب شده است

حتی موشک‌هایی که برای هدایت خود متکی به رادار هستند نیز با استفاده از پادکاری به نام چف قابل فریب هستند. اما مجددا این هدف کاذب نیز استار استریک را گمراه نمی‌کند. زیرا این موشک جز امتداد پرتوی لیزری هیچ چیز دیگری را نمی‌بیند. تنها راه گمراه کردن موشک‌های لیزری کور کردن جستجوگر آن‌هاست که پیشتر اشاره شد جستجوگر این موشک در انتهای آن قرار دارد تا هدف نسبت به آن اشراف نداشته و نتواند اقدامی علیهش انجام دهد. به بیان دیگر در صورتی که از کاربر شلیک کننده آن خطایی سر نزند، موشک به هیچ وجه خطا نمی‌رود یا منحرف نمی‌شود.

روش حمله و آسیب رساندن این موشک بریتانیایی نیز مجددا متفاوت است. موشک‌های دوش پرتاب همگی سرجنگی به شدت انفجاری و ترکش‌زا دارند که عموما فیوز مجاورتی داشته و هنگامی که به نزدیکی هدف می‌رسند منفجر می‌شوند. اما استار استریک دارای 3 دارت تنگستنی است که پس از شلیک با کمک یک موتور راکتی سوخت جامد پرتاب به سرعت بیش از 4 ماخ ‌می‌رسند. کمی بعد موتور جدا شده و این 3 دارت با سرعت بسیار زیاد خود که سبب افزایش انرژی جنبشی می‌شود، به روش پرتو سواری به سمت هدف (حتی کوچکترین اهداف پرنده) پرواز کرده تا به آن برخورد کنند.

شلیک استار استریک از خودروی ون 6×6؛ اپراتور می‌تواند درون کابین نشسته و موشک را هدایت کند و یا کار هدایت را به کامپیوتر بسپارد

جنس تنگستنی آن‌ها باعث می‌شود بتوانند به بدنه سخت‌ترین هواگردها که زره تیتانیومی دارند (همچون سوخوی Su-25) نیز نفوذ کند. هر دارت 0.9 کیلوگرم وزن داشته که 450 گرم آن مربوط به سرجنگی انفجاری آن است. هر دارت ابتدا با انرژی جنبشی بسیار زیادش که ناشی از پرواز با سرعت بالای 4 ماخ است، بدنه هدف را سوراخ و آسیب فیزیکی شدیدی وارد می‌کند. هنگامی که وارد بدنه شد نیز سرجنگی انفجاری خود که از نوع PBX-98 است را منفجر و از درون به هواگرد آسیب می‌رساند. موشک با این سطح از مهلک بودن هر هواگردی را پس از برخورد نابود و سرنگون می‌کند.

هر دارت 40 سانتی‌متر طول و 2.2 سانتی‌متر قطر دارند. بخش جلویی آن که می‌چرخد دارای 2 پیش بال جهت تعیین مسیر پرواز است. در بخش عقبی که ثابت است نیز 4 بالک پایدار کننده دارد. جستجوگر لیزری و دیگر اجزای الکترونیکی نیز در انتهای دارت است. دارت با چرخاندن بخش جلویی خود و تنظیم زاویه پیش بال‌هایش، مسیرش را تنظیم می‌کند. دارت‌ها در آرایشی نزدیک به هم با قطر 1.5 متر پرواز تا هدف را از 3 بخش متفاوت مورد اصابت قرار دهند و پس از انفجار ترکش‌ها بخش بیشتری را تخریب کنند. در این حالت آسیب زیادی وارد و سقوط هواگرد تضمین می‌شود.

موشک 7 کیلومتر برد دارد و تا ارتفاع 5 کیلومتری بالا می‌رود. انرژی جنبشی دارت‌ها پس از جدایی موتور آنقدر بالاست حتی در حداکثر برد و ارتفاع خود توان انجام مانورهای فوق سنگین تا فشار 9G جهت درگیری با چالاک‌ترین اهداف نظیر جنگنده را دارند. البته به لطف این انرژی جنبشی بالا موشک را می‌توان علیه اهداف سطحی به ویژه زره پوش‌ها نیز شلیک کرد. دارت‌ها توان نفوذ به زره خودروهایی نظیر نفربر و خودروی رزمی پیاده نظام را دارند. خود موشک نیز محدودیتی برای پرواز در ارتفاع پست نزدیک به سطح زمین ندارد و به هر هدفی که نشانه گذرای شود حمله می‌کند.

شلیک استار استریک از سیستم پدافند کوتاه برد متحرک آمریکایی اونجر؛ اونجر به استینگر مسلح است و نصب استار استریک در حد آزمایش باقی ماند

وزن کلی موشک پیش از جدا شدن دارت‌ها 14 کیلوگرم و طولش نیز 1.4 متر است. قطر آن نیز 13 سانتی‌متر است. شلیک موشک نیز به روش سرد صورت گرفته و ابتدا با یک موتور راکتی بسیار کوچک به بیرون از لوله پرتاب و پس از آنکه 4 متر از خدمه فاصله گرفت، موتور راکتی اصلی خود را روشن می‌کند. این ویژگی سبب افزایش امنیت خدمه و همچنین امکان شلیک موشک از محیط‌های بسته و محبوس می‌شود؛ از این رو سلاح مناسبی برای نبرد شهری است و می‌توان از پنجره یک ساختمان هر هدف پرنده و یا زمینی را مورد اصابت دارت‌های مرگبار و انفجاری قرار داد.

شلیک استار استریک از پرتابگر زمینی 2 موشکی؛ سیستم هدفگیر و نشانه گذار جدید نیز در تصویر دیده می‌شود

استار استریک دارای نمونه دوش پرتاب است که یک موشک آماده به شلیک درون لوله دارد. کاربر آن را روی دوش خود گذاشته و پس از شلیک موشک را هدایت می‌کند. این نمونه برای جنگ‌های پارتیزانی و مقابله با هواگردها در هر شرایطی مناسب است؛ زیرا کاملا قابلیت جابجایی دارد. یک نمونه انفرادی دیگر نیز ساخته شده که بین 1 تا 3 موشک روی یک 3 پایه زمینی داشته و کاربر می‌تواند بدون تحمل وزن پرتابگر، موشک را با واحد نشانه گذار که به پرتابگرها وصل است هدایت کند. چشمی نشانه گذار این دو مدل دارای بزرگنمایی و قابلیت دید در شب، مه، دود و غبار است.

پدافند کوتاه برد و خودکشش استورمر مسلح به 8 موشک استار استریک؛ این سامانه در ارتش بریتانیا خدمت می‌کند

نصب و شلیک آن از روی خودرو به عنوان پدافند کوتاه برد خودکشش نیز ممکن است. سامانه کوتاه برد می‌تواند از یک منطقه یا کاروانی که عازم ماموریت شده دفاع کند. 4 تا 8 موشک را می‌توان روی یک خودروی سبک یا زره پوش نصب کرد. در این نسخه‌ها کاربر درون کابین نشسته و با استفاده دوربین با بزرگنمایی و دید در شب، مه، دود و غبار از داخل خودرو هدف را مشخص می‌کند. این نمونه همچنین قابلیت نشانه گذاری و تعقیب خودکار هدف بدون نیاز به اپراتور انسانی را نیز دارد و مانند همه انواع استار استریک به سیستم تشخیص دوست از دشمن (IFF) نیز مجهز است.

شلیک استار استریک از هلیکوپتر؛ هلیکوپتر نوک هر بالچه خود دو موشک درون یک غلاف حمل می‌کرد.

کمپانی تالس حتی آن را برای شلیک از هلیکوپتر نیز آزمایش کرد و هلیکوپترهای تهاجمی مختلف و همچنین پهپادهای می‌توانند با حمل آن، علاوه بر اهداف هوایی، اهداف سطحی را نیز هدف قرار دهند. در حالت هوا به هوا موشک نیازی به صرف انرژی خود جهت اوج گیری نداشته و از این رو برد و سرعت آن بیشتر می‌شود. همچنین تا ارتفاع بیشتری نیز بالا می‌رود. البته کشوری آن را برای شلیک از هلیکوپتر خریداری نکرد و آن دسته از کشورهای دارنده هلیکوپتر تهاجمی که آن را برای ماموریت هوا به هوا نیز در نظر گرفته بودند، موشکی چون نمونه هواپرتاب استنیگر خریداری کردند.

سیستم دفاع فعال با موشک استار استریک که Seastreak نام دارد

یک سیستم دفاع نزدیک و نقطه‌ای با 24 موشک استار استریک نیز ساخته شده که به منظور محافظت از کشتی‌ها در برابر موشک‌های کروز ضدکشتی و همچنین درگیری با اهداف هوایی تا برد 7 کیلومتر است. البته همانطور که گفته شد موشک محدودیت حداقل ارتفاع پروازی نداشته و با آن می‌توان یک هدف دریایی دیگر به خصوص شناورهای سبک نظیر قایق را نیز مورد اصابت قرار داد. در این نسخه نیز هدایت موشک توسط اپراتور انسانی امکان پذیر است، اما به دلیل حساسیت و اطمینان از نابودی موشک مهاجم، توسط کامپیوتر به صورت خودکار کنترل می‌شود.

موشک‌های استار استریک در هر ساعت از شبانه روز و هر شرایط جوی قادر به انجام عملیات هستند. نیازی به تعمیر و نگه داری نداشته و در محیط‌های بسیار سرد با دمای چندین درجه زیر صفر تا بسیار گرم با دمای چند ده درجه بالای صفر بدون هیچ مشکلی کار می‌کنند. تحویل این موشک‌ها به اوکراین آسمان این کشور را بیش از پیش برای هواگردهای متجاوز روسی خطرناک می‌کند. در حال حاضر اوکراینی‌ها با پدافند خود و همچنین موشک‌های دوش پرتاب استنیگر، پیوران، ایگلا و استرلا 3 شمار بسیار زیادی هواگرد روسی را شکار کردند. HVM برد، سرعت و ارتفاع پروازی بیشتری نیز دارد.

تحویل استار استریک در صورتی که تایید و انجام شود اوکراین را قادر می‌سازد هواگردهای بسیار پر سرعت را بدون مشکل هدف قرار دهند. اوکراینی‌ها با استفاده از آن و به خصوص نمونه‌ای که با 3 پایه روی زمین مستقر می‌شود، می‌توانند به سرعت یک پوشش پدافندی کارآمد و مهلک برای محافظت از مراکز حساس فراهم کنند. از آنجا که روسیه از بمب‌های هدایت ماهواره‌ای و لیزری استفاده نکرده و تنها با بمب‌های سقوط آزاد و فاقد هدایت حمله هوایی می‌کند، ارتفاع پروازی آن‌ها بسیار کم است و همین امر آن‌ها را به راحتی در تیررس انوع موشک‌ها به خصوص HVM قرار می‌دهد.

علاوه بر این موشک مذکور قابلیت هدف قرار دادن موشک‌های کروز و همچنین پهپادها را نیز دارد. روسیه طی این مدت بیش از 600 موشک به سمت اوکراین شلیک کرد که بخش عمده‌ای از آن‌ها کروز بودند. با استقرار استار استریک در مراکز مهم نظیر فرودگاه، پادگان، انبار مهمات و… می‌توان از آن‌ها علیه حملات موشکی و همچنین حملات پهپادهای انتحاری حفاظت به عمل آورد. البته در نهایت باید دید بریتانیا چه تصمیمی اتخاذ می‌کند. تا اینجای کار بریتانیا موضع سختی در قبال روسیه اتخاذ کرده و موشک‌های NLAW که به کیف تحویل داد نیز همچون استار استریک پیشرفته‌اند.

بروزرسانی

این سامانه به دست ارتش اوکراین رسید و دست کم یک فروند هلیکوپتر تهاجمی میل Mi-28 نیروی هوایی روسیه نیز توسط آن شکار شده است.