5 مورد از بدترین بحران‌های مالی جهان؛ آیا بحران ششم در راه است؟

دنیا در آستانه تغییرات سیاسی مهم و به تبع آن بحران‌های اقتصادی خاصی است. این مقاله مروری بر 5 مورد از بدترین بحران‌های مالی جهان است.

به گزارش تلگراف اقتصادهای سراسر جهان در سال 2022 در آستانه بدترین فجایع مالی هستند چراکه هزینه زندگی در سال جدید میلادی افزایش یافته است. به خصوص در بریتانیا ممکن شاهد یک رکود اقتصادی مهم باشیم آن هم در شرایطی که تورم افزایش داشته است و به گزارش گاردین به بالاترین سطح 30 سال اخیر یعنی 5.5 درصد رسیده است. در این شرایط مروری بر بدترین بحران‌های مالی جهان شاید مفید فایده باشد.

بدترین بحران‌های مالی جهان

بنابر گزارش‌های دولتی، تورم در بریتانیا حتی قرار است در ماه آپریل 2022 به 7.25 درصد برسد. از آنجایی که این نرخ تورم از هرگونه افزایش دستمزدها هم پیشی می‌گیرد احتمالا بریتانیایی‌ها باید خود را برای افزایش مالیات نیز آماده کنند. به گزارش ایوینینگ استاندارد ممکن است بریتانیا در آستانه یک رکود تورمی بزرگ مشابه با رکود اقتصادی دهه 70 میلادی باشد.

در طول قرون متمادی، بحران‌های مالی بزرگی رخ داده است که بر امور مالی بسیار از کشورها موثر بوده است. از بحران اعتباری 1772 تا رکود بزرگ 2008 همگی درس‌های مهمی برای اقتصاد جهانی به همراه داشته‌اند. در این مقاله قصد داریم مروری داشته باشیم بر 5 مورد از بدترین بحران‌های مالی جهان و درس‌های مهمی که برای ما به یادگار گذاشته‌اند.

بحران اقتصادی 1772

در ژوئن 1772 بانک لندنی نیل،‌ جیمز، فوردایس و داون (NJFD) به واسطه زیان 300000 پوندی (برابر با 8/48 میلیون پوند و یا 64 میلیون دلار امروزی) و از دست دادن سهام شرکت هند شرقی (EIC) ورشکست شد. به مرور و با افزایش ورشکستگی‌ها در انگلیس، تقریبا همه بانک‌های خصوصی دیگر در اسکاتلند هم ورشکست شدند. به نقل از لیبرتی استریت اکونومیکس، قبل از آرام شدن بازارها، بحران به سرعت به چند بانک هلندی هم سرایت کرد.

اما بحران بزرگترین تاثیر را بر شرکت هند شرقی داشت و شرکت با کمبود شدید پول نقد مواجه شد. برای جلوگیری از فروپاشی کمپانی، دولت بریتانیا در سال 1773 قانون انحصار چای را تصویب کرد که به موجب آن، انحصار فروش چای در آمریکای شمالی به کمپانی هند شرقی اعطا شد. این البته بدون واکنش نبود و در 16 دسامبر 1773، میهن‌پرستان آمریکایی در جنبشی که به جنبش چای بوستون معروف شد، 342 صندوق چای متعلق به کمپانی را به دریا ریختند. به گفته لیبرتی استریت اکونومیکس:

از اواخر دهه 1700 کارهای زیادی برای درک بهتر خطرات اعتبار کاذب انجام شده است. حالا نهادهای خدماتی وجود دارند تا از تکرار تاریخ جلوگیری کنند. سازمان‌های رتبه‌بندی اعتباری خدمات مهمی را برای شرکت‌ها و افراد ارائه می‌دهند.

رکود بزرگ 1873

به نقل از وب‌سایت تاریخی دنیای هابسبورگ‌ها (The World of the Habsburgs)؛ یکی از بدترین بحران‌های مالی جهان یعنی رکود بزرگ (اصطلاحی که تا 1950 به این بحران اطلاق می‌شد) در سال 1873 با سقوط بورس اوراق بهادار وین آغاز شد. وحشت ناشی از این موضوع در بریتانیا یک دوره رکود 20 ساله را به همراه داشت. از اعتبار انداختن نقره از جریان گردش پول در آلمان و ایالات متحده و سپس افزایش سرمایه‌گذاری‌های سوداگرانه از مهمترین دلایل این بحران 20 ساله عنوان شده است. میشل بو در مقاله خود با عنوان «از رکود بزرگ تا جنگ بزرگ» نوشته:

سقوط بورس اوراق بهادار وین با ورشکستگی بانک‌ها در اتریش و آلمان همراه شد. بو مدعی است که افزایش قیمت‌ها و سود کمتر ضربه سنگینی بر اقتصاد آلمان وارد کرد و قیمت چدن حدود 27 درصد کاهش یافت.

در ایالات متحده امریکا بانک‌های چون Jay Cooke & Co با فروش اوراق قرضه مربوط به راه‌آهن تلاش کردند منابع مالی خود را افزایش دهند اما با افزایش هزینه‌های ساخت و ساز، این بانک و برخی بانک‌های دیگر آمریکایی ورشکست شدند. در نتیجه و در 20 سپتامبر، بورس نیویورک برای اولین بار ناگزیر به توقف معاملات شد. به گفته میشل بو در همین زمان صادرات در بریتانیا 25 درصد کاهش داشت و بیکاری دو برابر شد. به گفته استفان دیویس، رئیس موسسه آموزش امور اقتصادی، یکی از اصلی‌ترین دلایل بحران 1873، افزایش سریع بهره‌وری تجاری و صنعتی بود:

که محصولات زیادی را تولید کرد. اما این مسئله به کوچک شدن صنایع قدیمی و ورشکستگی‌هایی مهم انجامید. از سویی تمرکز اقتصاد جهانی در این دوران به بخش‌های در حال توسعه جدید دنیا مانند آلمان و آمریکا تغییر جهت داد.

رکود بزرگ 1929

به گزارش آکادمی خان؛ در 24 اکتبر 1929 بازار سهام ایالات متحده بعد از 18 ماه خریدهای سوداگرانه نهایتا سقوط کرد. سیستم بانکی تضعیف‌شده، تولید بیش از حد صنعتی و سقوط قیمت محصولات کشاورزی، همه و همه باعث ایجاد یکی از بدترین بحران‌های مالی جهان شد که از آن با عنوان رکود بزرگ یاد می‌شود.

رکود بزرگ از بدترین فجایع تاریخ آمریکا محسوب می‌شود که با آن، اقتصاد آمریکا طی پنج سال نزدیک به 50 درصد کوچک شد و حدود 15 میلیون نفر بیکار شدند. به گزارش The Balance، تا سال 1933 (آخرین‌ سال‌های بحران) 4000 بانک نیز ورشکست شدند. به عنوان یکی از بدترین بحران‌های مالی جهان، رکود بزرگ تاثیر خاصی هم بر اقتصاد جهانی داشت. در بریتانیا ارزش صادرات به نصف کاهش یافت و بیکاری دوبرابر شده و به 20 درصد رسید. به گزارش کتابخانه بریتانیا تنها در سال 1931 و با کاهش 25 درصدی ارزش پوند بود که اقتصاد بریتانیا به مرور شروع به بهبود کرد.

در آلمان، رکود بزرگ را یکی از عوامل ظهور نازی‌ها می‌دانند. گرچه باید اهمیت اقدامات ریاضتی تحمیل شده تسط صدراعظم هاینریش برونینگ را هم در نظر گرفت، اما معمولا در بسیاری از کشورها، بحران‌های اقتصادی با ظهور فاشیسم مرتبط بوده است.

در آمریکا، فرانکلین روزولت برای نجات کشور از یکی از بدترین بحران‌های مالی جهان، مجموعه سیاست‌های اقتصادی خود را با عنوان «معامله جدید» معرفی کرد. این سیاست‌ها به مرور و در سه موج در بازه زمانی 1933 تا 1939 اجرا شدند و بر ایجاد شغل برای بیکاران، ارائه کمک‌های کشاورزی برای کشاورزان، تامین اجتماعی و افزایش دستمزدها متمرکز بودند. برخی مورخان از این برنامه روزولت با نام «سرمایه‌داری با شبکه‌های امن و یارانه‌» یاد‌ کرده‌اند و به واقع هم بسیاری از مواردی که در این برنامه معرفی شدند مانند حداقل دستمزد و یا تامین اجتماعی امروزه هم بسیار مهم هستند.

بحران اقتصادی دهه 1970

در اواخر دهه 1960، تورم در سراسر جهان به خصوص بریتانیا و ایالات متحده در حال افزایش بود. بحران اما با جنگ یوم کیپور بین اسرائیل و ائتلاف عربی در 6 اکتبر 1973 آغاز شد. این درگیری افزایش شدید قیمت نفت را به همراه داشت. حباب اقتصاد جهانی به آستانه خود رسید و شرایط برای سقوط بازار سهام فراهم شد تا یکی از بدترین بحران‌های مالی جهان شکل بگیرد.

به گزارش Deloitte، تورم در بریتانیا به بیش از 20 درصد رسیده بود و در نهایت بالاترین سطح خود یعنی 24 درصد را تجربه کرد. از سویی نه فقط با بحران نفت که با افزایش دستمزدها و بودجه سال 1972 (شامل کاهش مالیات‌های بزرگ) بود که هزینه‌های مصرف‌کنندگان افزایش چشمگیری داشت. به نقل از بی بی سی، در 6 نوامبر 1972 دولت بریتانیا در تلاش برای مهار تورم، سقف دستمزد تعیین کرد اما این کار اعتصاب معدن‌چیان ذغال سنگ را به همراه داشت. این اعتصاب هم به نوبه خود منجر به کمبود سوخت شد و کار به جایی رسید که ادوارد هیث، نخست وزیر وقت ناگزیر شد برق کشور را جیره‌بندی کند.

تا تابستان 1975،‌ هزینه زندگی در بریتانیا تا 26 درصد افزایش یافت، این نخستین باری بود که کشور همزمان افزایش بیکاری و تورم را تجربه می‌کرد و همین سبب شد تا یک اقتصاددان عبارت «رکود تورمی« را در توصیف این دوره به کار ببرد. در ژانویه 2022، The Times Money Mentor در مقاله‌ای به احتمال بازگشت رکود تورمی به بریتانیا پرداخت. به نقل از سازمان تجارت جهانی، رشد GDP (تولید ناخالص داخلی) بریتانیا تنها 1 درصد بوده است. با در نظر گرفتن افزایش قیمت انرژی، بریتانیا چیزهای زیادی برای یادگیری از بحران دهه 1970 به عنوان یکی از بدترین بحران‌های مالی جهان دارد.

رکود بزرگ 2008

به گزارش The Balance، یکی از بدترین بحران‌های مالی جهان،‌ سقوط مالی و رکود جهانی 2008 است که از زمان بحران 1929 سابقه نداشت. این رکود بیش از هرچیز به سقوط بازار مسکن در ایالات متحده آمریکا مربوط بود. در بریتانیا نورتون راک اولین کسی بود که مشکلاتی را در بازار وام مسکن ایالات متحده آمریکا احساس کرد. به گزارش بانک انگلستان، با علنی شدن مسئله بانک‌ها از اظهار واقعیت طفره رفتند. اما در آمریکا و در 15 دسامبر 2008 بود که با ورشکستگی و سقوط بانک برادران لیمان (یکی از مهمترین بانک‌های املاکی آمریکا که در سال 1847 تاسیس شد) بحران و سقوط مالی در ابعاد جهانی آغاز شد.

در بریتانیا رکود رسما از 23 ژانویه 2009 آغاز شد. زمانی که دفتر آمار ملی گزارش داد که در چندماه پایانی سال 2008، اقتصاد کوچکتر شده است. در نتیجه این رکود، بیش از 5 سال طول کشید تا اقتصاد بریتانیا بهبود یابد. همچنین بنابر گزارش مرکز ملی آمار، تا پایان سال 2011 حدود 2.7 میلیون نفر بیکار شده بودند. بانک فدرال رزرو سنت‌لوئیس در سال 2011 سیمناری در این باره برگزار کرد. در بیانیه نهایی این کنفرانس و در اشاره به اصلی‌ترین عوامل بروز بحران بزرگ، به «سطح بالای بدهی، عدم اطمینان از توان وام‌گیرندگان در بازپرداخت بدهی، انتظار افزایش همیشگی قیمت مسکن و ایجاد یک حاشیه امن کاذب در این بازار» اشاره شده بود.

احتمال بروز بحران جدید بعد از حمله روسیه به اوکراین

در حال حاضر، جهان در آستانه شرایط اقتصادی وخیمی قرار دارد. به طور خاص تهاجم روسیه به اوکراین که منزوی شدن اقتصادی سیاسی و تحریم‌های بزرگی را برای این کشور در پی داشته است، بالطبع لطمات بزرگی بر اقتصاد جهانی وارد خواهد کرد. بروز یک جنگ‌ جهانی جدید نیز با شرایط فعلی جهان چندان بعید به نظر نمی‌رسد. با در نظر گرفتن همه این‌ها، باید درس‌های بزرگی از بدترین بحران‌های مالی جهان بگیریم.