هر‌آنچه که باید درباره روغن ترمز خودرو و انواع آن بدانید

فرآیند ترمزگیری در خودرو چگونه انجام می‌شود؟ کاربرد روغن ترمز در این فرآیند چیست؟ انواع روغن ترمز را چگونه تشخیص دهیم؟ در این مطلب، هر آنچه که باید درباره روغن ترمز خودرو بدانید را به شما می‌گوییم.

هنگامی که صحبت از انواع روان‌کننده‌های خودرو به‌میان می‌آید، فکر ما به‌صورت پیش فرض به سمت روغن موتور معطوف می‌شود؛ اما در خودرو‌های امروزی از روغن‌ها در بخش‌های دیگر خودرو مانند گیربکس (روغن واسکازین)، ترمز و سیستم هیدرولیک به‌عنوان رکنی اساسی استفاده می‌شود؛ امروز به‌صورت اختصاصی به روغن ترمز می‌پردازیم.

فرآیند ترمزگیری در خودرو چگونه انجام می‌شود؟

قبل از هر توضیحی درباره خود روغن، ابتدا به بررسی نحوه انجام فرآیند ترمزگیری در خودرو می‌پردازیم تا نقش وجود روغن در این سیستم را بهتر درک کنیم.

همه‌ی ما می‌دانیم که با فشار دادن پدال وسط، سیستم هیدرولیک ترمز خودرو فرآیند ترمزگیری را فعال و خودرو شروع به ایستادن می‌کند؛ اما با فشار دادن پدال ترمز چه فرآیندی اتفاق می‌افتد؟

طبیعتاً نیروی مستقیم پای ما به هنگام فشار دادن پدال ترمز برای متوقف کردن خودرو کافی نیست؛ هنگامی که با نیروی پای شما، پدال ترمز به عقب رانده می‌شود، این نیرو توسط سیستم ترمز چند برابر شده و به چرخ‌ها انتقال می‌یابد.

چندین نوع سیستم ترمزگیری در خودروها وجود دارد (هیدرولیکی، مکانیکی، پنوماتیکی، خلأ، مغناطیسی و الکتریکی) که استفاده از سیستم هیدرولیک نسبت به سایرین در صنعت خودروسازی رواج بیشتری دارد در نتیجه به بررسی عملکرد سیستم هیدرولیک ترمز می‌پردازیم.

سیستم هیدرولیک ترمز خودرو: در این نوع سیستم، شما با فشار دادن پدال ترمز، نیروی پای خود را با استفاده از سیستم هیدرولیک ترمز به چرخ‌های خودرو منتقل می‌کنید. وظیفه این سیستم چند برابر کردن نیروی وارد شده و انتقال آن با استفاده از مایعی تراکم‌ناپذیر به چرخ‌های خودرو است. از آنجایی که عدم اتلاف انرژی در این سیستم بسیار حائز اهمیت است، مایع مورد استفاده در این سیستم حتما باید از نوع تراکم‌ناپذیر باشد تا بتواند نیروی وارده بر آن را بدون اتلاف به مقصد انتقال دهد؛ در واقع نیروی وارد شده صرف متراکم کردن مایع داخل سیلندر نشود. همچنین طراحی پدال نیز باید به گونه‌ای صورت بگیرد که کمترین نیرو را دریافت و سپس به مقدار بیشتر به سمت دیگر انتقال دهد (از طریق تغییر نحوه‌ی انجام دامنه حرکتی). اساس فعالیت سیستم هیدرولیک ایجاد و افزایش مقدار اصطکاک لاستیک خودرو با جاده است. در مجموع، فعالیت سه قسمت اصلی اهرم (پدال)، هیدرولیک و اصطکاک سیستم هیدرولیک تقریبا نیروی پای شما 36 برابر کرده و به لاستیک‌ها منتقل می‌کند؛ یعنی اگر شما به اندازه 4 کیلوگرم به پدال نیرو وارد کنید، 144 کیلوگرم بر چرخ‌های خودرو نیروی مقاومتی وارد می‌شود.

کاربرد روغن ترمز در این فرآیند چیست؟

روغن ترمز مایعی هیدرولیکی با ویسکوزیته پایین بوده که در فشارهای زیاد، تراکم پیدا نمی‌کند. فاصله بین مولکولی این مایع بسیار ناچیز بوده و با فشارهای معمول و نسبتا زیاد این فاصله کاهش نمی‌یابد و حجم آن دچار کاهش نمی‌شود. این عدم تراکم‌پذیری سبب می‌شود نیروی وارده بر این مایع بدون اتلاف انرژی منتقل گردد. اگر روغن ترمز دچار تراکم شود، نیروی وارده به پدال ترمز توسط راننده که می‌خواهد هرچه سریع‌تر، سرعت خودرو را کاهش دهد و آن را متوقف سازد، به‌صورت تمام و کمال به لنت‌های ترمز منتقل نمی‌شود و ترمزگیری نمی‌تواند به‌طور موثری باعث کم کردن سرعت و توقف خودرو شود. از آنجایی که در سیستم هیدرولیک ترمز خودرو، نیروی وارده بر پدال‌های ماشین با نیروی وارده بر چرخ‌های ماشین اختلافی چند ده برابری دارند، تراکم‌پذیری روغن ترمز خودرو سبب کاهش چندین برابری نیروی وارده بر چرخ‌های خودرو می‌شود.

دومین نکته مهم در خصوص روغن ترمز، نقطه‌ی جوش آن است؛ چرا که انرژی جنبشی چرخ‌ها بر اثر اصطکاک به انرژی گرمایی تبدیل شده و سبب افزایش دمای مایع داخل سیستم هیدرولیک می‌شود. اگر روغن ترمز به نقطه جوش خود برسد تغییر رنگ داده و فاسد می‌شود.

آشنایی با انواع روغن ترمز

روغن ترمز خودروها بر اساس نقطه جوش، میزان تراکم پذیری، متریال ساخت و رنگ روغن در ۵ سری مختلف با پیشوند DOT برچسب‌گذاری می‌شوند.

DOT مخفف شده عبارت Department of Transportation است که به وزرات حمل و نقل ایالات متحده آمریکا اشاره دارد. روغن ترمز خودروهای سبک از DOT 1 تا DOT 5 رده‌بندی می‌شوند که DOT 1 و DOT 2 مخصوص خودروهای قدیمی و DOT 4 ،DOT 3 و DOT 5 مخصوص خودرو‌های امروزی هستند.

ویژگی روغن های DOT 1 تا DOT 5:

• • DOT 1: روغن‌ ترمزهای سری اول مخصوص خودروهای قدیمی هستند. این روغن‌ها از جنس مواد معدنی بوده و کمترین نقطه جوش با دمای 190 درجه سانتی‌گراد را دارند. به‌دلیل سرعت بالای خودروهای امروزی و آزاد شدن انرژی اصطکاک بیشتر حین ترمز گرفتن، دمای این سری از روغن‌ها به سرعت به نقطه جوش رسیده و منجر به فاسد شدن روغن می‌شود.
  • DOT 2: این مدل روغن زرد رنگ، از جنس مواد معدنی با نقطه جوش 205 درجه سانتی‌گراد است که به‌علت نقطه جوش پایین تنها برای خودروهای قدیمی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سری از روغن‌های ترمز به‌سختی در بازار پیدا می‌شوند و چندان قابل اطمینان نیستند.
  • DOT 3: روغن‌های ترمز متناسب با استاندارد DOT 3 جز محبوب‌ترین و پر‌استفاده‌ترین روغن‌های ترمز در سیستم اتومبیل‌رانی بسیاری از کشورها هستند. این روغن‌ها را می‌توان در خودرو‌های قدیمی، نیمه مدرن و مدرن به‌کار برد. درجه جوش این روغن‌های ترمز برابر 205 درجه سانتی‌گراد و حداقل دمای آن نیز 140 درجه سانتی‌گراد برآورد می‌شود. این دمای جوش با توجه به فشار وارده بر این روغن و انتقال دمای ناشی از برخورد دیسک و لنت، سبب افزایش سریع دمای این روغن و فاسد شدن آن می‌شود. علاوه بر این موضوع، این نوع روغن کهربایی خاصیت خورندگی بسیار بالایی داشته و در صورت نشتی سیستم هیدرولیک ترمز خودرو و برخورد این روغن با رنگ اصلی بدنه خودرو، به سرعت رنگ بدنه خودرو را در خود حل می‌کند.
  • DOT 4: روغن ترمز محبوب خودروسازان اروپایی. این مدل روغن در انواع مختلفی تولید می‌شود و درجه جوش آن حدود 25 درجه سانتی‌گراد از سری DOT 3  بیشتر بوده و در نتیجه دیرتر فاسد می‌شود. مواد گلیکولی افزوده شده به این روغن سبب کاهش خورندگی و پوسیدگی قطعات توسط این روغن شده است. امکان مخلوط کردن روغن‌های DOT 4 و DOT 3 نیز وجود دارد؛ اما ما این کار را به شما پیشنهاد نمی‌کنیم.
  • DOT 5: این نوع روغن نسخه پیشرفته‌تر سری DOT 3 هستند که درجه جوش خشک آن به 260 درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا کرده است. این روغن قادر به جذب رطوبت نبوده و در تماس با آب، ترکیبی همانند کف ایجاد می‌کند. این ترکیب سامانه ABS خودرو را دچار مشکل می‌کند؛ در نتیجه از این نوع روغن فقط در اتومبیل‌های خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  • DOT 5.1: این نوع روغن موتور، نسخه اصلاح شده DOT4 هستند که برای استفاده در خودروهای مسابقه‌ای تولید می‌شوند. نقطه جوش خشک و مرطوب این روغن به ترتیب 270 و 190 درجه سانتی‌گراد است. این سری از روغن‌ها بسیار گران هستند!

آیا می‌توان دو سری متفاوت از روغن‌های ترمز را با یکدیگر مخلوط کرد؟

جواب این سوال بستگی به دو موضوع دارد: 1. جنس روغن‌ها؛ 2. درجه جوش روغن‌ها

از آنجایی که در دوام عمر یک روغن ،نقطه جوش آن نقشی اساسی را ایفا می‌کند و با در نظر گرفتن گران‌تر بودن روغن‌های با درجه جوش بالاتر، می‌توان با ترکیب کردن روغن‌های مختلف به روغنی اقتصادی‌تر با ماندگاری بیشتر دست یافت. در این خصوص باید توجه داشت که روغن‌های DOT 3، DOT4 و DOT5.1 بر پایه گلیکول و روغن DOT 5 بر پایه سیلیکون هستند. پس نمی‌توان روغن‌های گلیکولی و سیلیکونی را با یکدیگر ترکیب کرد.

جمع بندی

اگر در یادگیری اطلاعات این مطلب دچار سردرگمی شده‌اید، اصلا جای نگرانی نیست. شما در خصوص این قسمت حیاتی خودرو خود تنها کافیست به 3 نکته توجه داشته باشید:

• در گام نخست شما باید سازوکار سیستم هیدرولیک ترمز خودرو و اهمیت روغن ترمز مورد استفاده در آن را دریابید.
• روغن ترمز متناسب با سیستم هیدرولیک خودرو خود را انتخاب کنید. در کاتالوگ ارائه شده همراه ماشین، نوع روغن ترمز سازگار با سیستم هیدرولیک ترمز ماشین نوشته شده است. همچنین می‌توانید به اطلاعات زیر کاپوت ماشین مراجعه کنید.
• در بازه‌های زمانی متناسب با کارکرد خود از ماشین، روغن ترمز را از لحاظ رنگ و حجم بررسی کنید.