معرفي 10 رویداد مهم نجومی و فضایی سال ۲۰۱۳

۱- شهاب‌ سنگ روسیه

کمتر از یک سال پیش بهتر بگویم ۲۷ بهمن شهاب‌واره‌ای در آسمان روسیه ظاهر شد که به لطف دوربین‌هایی که در ماشین‌ها این نواحی تعبیه شده است، تصاویر و فیلم‌های متعددی از زوایا و جهات مختلف آن ثبت شده است خوشبختانه این حادثه تلفات جانی نداشت ولی به علت موج‌ضربه‌های این برخورد پنجره‌های بسیاری از خانه‌ها و مدارس خرد شد. خیلی‌ از مردم عادی و خبرنگاران ابتدا تصور کردند ممکن است این رویداد به عبور سیارک ۲۰۱۲DA14 که کمی قبل این رویداد از نزدیکی زمین (تقریباً ۲۷ هزار کیلومتری) گذشت ارتباط داده باشد که البته این‌گونه نبود. به سرعت گروهی برای جست‌وجوی بازمانده‌ی این شهاب‌واره دست به کار شدند همان هفته‌های نخست قطعات زیر و درشتی از آن پیدا شدند و جست‌وجوها در کنار حفره‌ی که احتمال می‌رفت در اثر برخورد شهاب‌سنگ در دریاچه‌ی چِبارکول (Chebarkul) پیدا شده بود ادامه یافت تا همین چند وقت پیش که بزرگ‌ترین بخش آن از اعماق دریاچه بیرون کشیده شد.

۲- شکارچی فراخورشیدی‌ها به آخر خط رسید

هر مأموریت‌ فضایی پایانی دارد که البته اغلب آن‌ها تمدید می‌شود یا عمر طولانی‌تری نسبت به برنامه‌ریزی از پیش‌تعیین شده‌شان دارند. اما درباره‌ی شکارچی فراخورشیدی‌ها این قضیه صادق نبود و تلسکوپ فضایی کپلر در اوایل ۲۰۱۳ از کار افتاد. این تلسکوپ سال ۲۰۰۹/۱۳۸۸ به فضا پرتاب شد. عمر این فضاپیما چهار سال در نظر گرفه‌شده بود که حتی چند ماه قبل از آن ناسا اعلام کرده بود که مدت این مأموریت سه سال یعنی تا سال ۲۰۱۶/۱۳۹۵ تمدید خواهد شد اما این‌گونه نشد و ابزاری که باعث هدف‌گیری دقیق کپلر می‌شد از کار افتاد. تلسکوپ کپلر در حالت امن یا همان Safe Mode قرار گرفت و به همین سادگی به پایان عمر خود رسید، گرچه ایده‌های متعددی از سوی دانشمندان برای نجات دوباره‌ی کپلر مطرح شد ولی هیچ یک کارساز نبود.

۳- ویجر وارد فضای میان‌ستاره‌ای شد

مدتی بود که بر سر خروج ویجر۱ از منظومه‌ی شمسی بحث و جدل برپا بود اما هیچ کس نمی‌توانست با اطمینان بگوید که ویجر از منظومه‌ی شمسی خارج شده است. سرانجام در سپتامبر ۲۰۱۳/ شهریور ۱۳۹۲ دانشمندان و محققان مأموریت ویجر به طور رسمی اعلام کرده‌اند که فضاپیمای ویجر۱ پس از ۳۶ سال از منظومه‌ی شمسی خارج شده و وارد فضای میان‌ستاره‌ای شده است. ویجر ۱ دورترین و سریع‌ترین فضاپیمای ساخته‌ی دست بشر است که با سرعتی بیش از ۱۷ کیلومتر بر ثانیه  منظومه‌ی شمسی را ترک کرده است و در حال حاضر دوره‌ی تازه‌ای از سفر خود را تجربه می‌کند و به سوی ستاره‌ی HIP 57544 در دب‌اکبرمی‌رود. جالب است بدانید در ویجر صفحه‌های گرامافون زرینی که حاوی ۱۱۶ تصویر و چندین پیام صوت به ۵۰ زبان گوناگون دنیا از جمله فارسی  برای موجودات فرازمینی روی آن ضبط شده است.

۴- اروپا هم آبفشان دارد

حدود نه سال است که می‌دانیم قمر زحل، انسلادوس، آبفشان‌های یخ و غبار دارد، اما این بار به لطف تلسکوپ فضایی هابل دریافتیم که اروپا، قمر یخ‌زده‌ی سیاره‌ی مشتری هم فوران‌هایی مشابه انسلادوس دارد. این قمر دومین مکانی در منظومه‌ی شمسی است که آب را به طور مستقیم به فضا پرتاب می‌کند. بر اساس گفته‌های محققان این کشف جدید اروپا را در لیست ماموریت‌های پیشروی آن‌ها قرار دارد.

۵-  ماموریت‌هایی به ماه و مریخ

ناسا دو کاوش‌گر به فضا پرتاب کرد یکی از آن‌ها لادی نام داشت به ماه رهسپار شد. با وجود این‌که ماه٬ نزدیک‌ترین جرم سماوی به زمین است اما همچنان هدف جذابی برای دانشمندان و سازمان‌های فضایی محسوب می‌شود. لدی یا مدارگرد اکتشافی محیط جوّ و غبار ماه ، ۱۵ شهریور پرتاپ شد و هدف اصلی لدی بررسی جوّ نازک و اسرارآمیز ماه است. لدی هم اکنون در مدار استوایی ماه قرار دارد تا توانایی بررسی جداگانه‌ی روز و شب ماه را داشته‌ باشد.
جالب است بدانید لدی برای ارتباط با مرکز کنترل زمینی از فناوری جدیدی موسوم به LLCD به معنی «ارتباط و اتصال لیزری ماه» استفاده می‌کند که سرعت انتقال داده‌های آن شش برابر بیش‌تر از روش برقراری ارتباط در مأموریت‌های پیشین است.

اما ماموریت دیگری هم به سوی سیاره‌ی سرخ انجام شد. می‌ِون که از تعطیلی ناسا جان سالم به در برد در ۲۷ آبان پرتاب شد. هدف از طراحی این مدارگرد٬ مطالعه و بررسی جوّ مریخ و جایگزینی دو مدار گرد قدیمی اودیسه و MRO است که به‌ترتیب از سال‌های ۲۰۰۱ و ۲۰۰۵ به سوی مریخ پرتاب شدند. دانشمندان این ماموریت امیدوارند به کمک یافته‌های مِی‌وِن دریابند که مریخ چگونه از یک سیاره گرم مرطوب در گذشته دور به محیط سرد و خشک امروزی تبدیل شده است.مِی‌وِن در شهریور ۱۳۹۳/سپتامبر ۲۰۱۴ وارد مریخ می‌شود و از آن زمان ماموریت کاوشی خود را رسماً آغاز خواهد کرد، ماموریتی که دست‌کم یک سال طول خواهد کشید.

۶. کنجکاوی و فرصت نواحی زیست‌پذیر کشف کردند.

کاوش‌های مریخ‌نورد کنجکاوی خبر از حضور دریاچه‌ای باستانی در گذشته‌ی سیاره‌ی سرخ را نوید داد؛ دریاچه‌ای که گفته می‌شود میزبان مواد شیمیایی لازم برای شکل‌گیری حیات میکروبی بوده و به نظر رسید که دوام این حیات بسیاری بیشتری از آن چیزی است که پیش از این تصور می‌شد.همچنین با استفاده از روش تازه‌ای  کنجکاوی توانست برای نخستین‌بار به‌دقت سن سنگ‌های مریخی را اندازه‌گیری کند که تا پیش از این٬ سن تخته‌سنگ‌ها بر اساس برخی حدس‌ها و شمارش گودال‌ها تخمین زده می‌شد. هدف اصلی مأموریت کنجکاوی است رسیدن به کوه شارپ و بررسی آن‌جا است و انتظار می‌رود تا بهار ۲۰۱۴ به آن‌جا برسد.

۷- تعطیلی ناسا

شاید برایتان عجیب باید که تطعیلی ناسا چه ربطی به رویداد‌های مهم نجومی و فضایی دارد. باید بگویم تعطیلی ناسا سرنوشت ماموریت‌های  در حال حاضر و آینده‌ی بشر را به خطر انداخت که خوشبختانه خیلی طول نکشید(یادداشت پوریا ناظمی را درباره‌ی اهمیت این تعطیلی این‌جا مرور کنید). ماجرا بر سر مخالف مجلس با بودجه‌ی دولت بود که به تطعیلی بسیاری از مراکز دولتی از جمله ناسا انجامید و در مدت ۱۶ روز تطعیلی مراکز علمی حدود ۹۷ درصد از ۱۸ هزار کارمند ناسا بی‌کار شدند . می‌وِن مداگرد مریخ یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های ناسا نیز از این قاعده مستثنی نماند ولی خوشبختانه که دلیل اهمیت بالای این ماموریت  و زمان پرتابش که اگر به تاخیر می‌افتاد ماموریت دو سال به تاخیر می‌افتاد تمهیدات خاصی برای آن در نظر گرفته شد و از این تعطیل و عواقبش جان سالم به در برد.

۸- کاسینی از زحل عکس گرفت

در ۲۸ تیر فضاپیمای کاسینی که به دور زحل می‌گردد، به زمین رو برگرداند و زمانی که زحل روی ستاره‌ی منظومه‌ی شمسی، خورشید، را پوشانده بود تصویری از این سیاره زیبا ثبت کرد. در این تصویر حلقه‌ها، ماه و زمین ثبت شدند؛ چیزی شبیه به تصویری که در سال ۱۹۹۰/۱۳۶۹ فضاپیمای ویجر۱ از زمین در فاصله‌ی ۶ میلیارد کیلومتری گرفت و به تصویر «نقطه‌ی آبی کم‌رنگ» مشهور شد. برای ثبت این تصویر منحصربه‌فرد بیش از ۳۲۰ تصویر ثبت شد که حاصل ترکیب ۱۴۱ تصویر از آن تصویر موزاییکی بالا بود که در آن زمین، ماه، زهره، مریخ و تعدادی از قمرهای زحل هم ثبت شدند.

۹-ماموریت‌های هند و چین

مدارگرد مریخ سازمان تحقیقات فضایی هند (MOM) که با نام مانگال‌یان هم شناخته می‌شود ۱۴ آبان/۵ نوامبر سوار بر ماهواره‌بر قطبی هند (PSLV) ابتدا عازم اقامتگاه موقتش در مدار زمین شد. وزن یک و نیم تنی مانگال‌یان سنگین‌تر از آن چیزی بود که ماهواره‌بر انتخاب شده توان قرار دادن مستقیم آن در مدار سفر مریخ را داشته باشد، پس این فضاپیما به عنوان یک گام میانی باید با طی کردن یک مسیر میدانی در اطراف زمین  خود را برای فرار از میدان گرانش زمین آماده کرد و ۱۰ آذر/۱ دسامبر با انجام آخرین مانور مداریش در مدار زمین را انجام قرار گرفت و با فرار از میدان گرانش زمین سفر ۱۱ ماهه خود به سیاره‌ی سرخ را آغاز کرد. این مدارگرد ابزارهایی برای عکس‌برداری رنگی از سطح مریخ، پایش ترکیبات این سیاره و جست‌وجوی متان در لایه‌های بالای جوّ مریخ همراه دارد.

با پرتاب ماه‌­نورد چینی در دهم آذر به ماه، چین سومین کشوری شد که بر قمر طبیعی زمین فضاپیمایی فرود آورده است. این ماه‌نورد که یوتو یا «خرگوش یشمی» نام‌ دارد روی مه‌نشین «چانجه ۳» نصب شده بود در ناحیه‌ای موسوم به «خلیج رنگی‌کمان‌ها» در سطح ماه فرود آمد و پس از ۷ ساعت از فضاپیمای اصلی خارج شد و روی ماه حرکت کرد. این ماه‌نورد حدود ۱۲۰ کیلوگرم وزن دارد و به ۸ ابزار علمی٬ چندین دوربین٬ طیف‌نگار و تلسکوپی اپتیکی مجهز است که به بررسی سطح ماه و ترکیبات آن خواهد پرداخت.

۱۰- دنباله‌دار آیسان

هر همان اوایل سال میلادی گذشته آیسان بر سر زبان‌ها بود؛ دنباله‌داری به باور خیلی‌ها قرار بود به یکی از پرنورترین دنباله‌دارهای قرن تبدیل شود به همین دلیل برخی رسانه‌ها نام دنباله‌دار قرن را به آن لقب داده‌اند. آیسان را دو منجم در شهریور ۱۳۹۱ درحالی‌که از دوردست‌های منظومه‌شمسی در راه آمدن به سمت خورشید بود کشف کردند. بررسی مدار آیسان نشان داد که این مهمان تازه‌وارد قرار است از فاصله‌ی بسیار نزدیک خوشید گذر کند؛ در واقع از فاصله‌ی حدود یک میلیون کیلومتری آن؛ یعنی از فاصله‌ی حدود قطر خود خورشید.  این دنباله‌دار جنجالی  هفتم آذر نزدیک‌ترین فاصله‌اش با خورشید را تجربه کرد و ساعاتی بعد بخش کوچکی از دم آن از آغوش خورشید بیرون آمد. تصاویر و فیلم‌های این ملاقات باشکوه از دید چشمان تیزبین فضاپیماها و ماهواره‌هایی که همواره یگانه ستاره‌ی منظومه‌ی شمسی را نظاره می‌کنند پنهان نماند و لحظه به لحظه‌ی آن ثبت شده‌ است. در اینجا می‌توانید فیلم تماشایی ملاقات آیسان و خورشید را ببینید. در ابتدا به نظر می‌رسید تکه‌‌ای کوچک از هسته‌ی یخی آیسان از جهنم تاج خورشیدی سالم مانده و در حال دور شدن است تا به آسمان شب برگردد، اما با دور شدن از خورشید به سرعت کم‌فروغ و محو شد و نشان داد که هسته متراکمی باقی نمانده و آیسان در تاج خورشید نابود شد.